امکان سنجی توسعه گردشگری طبیعت محور در جنگلهای هیرکانی
محورهای موضوعی : مطالعات اجتماعی و گردشگری، جامعه شناسی گردشگری
محسن جوانمیری پور
1
*
,
ندا محمدخانی گیلانی
2
1 - گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل، دانشگاه تهران
2 - دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه گیلان
کلید واژه: جنگلهای هیرکانی, حوضههای جنگلی, گردشگری همسو با طبیعت, SWOT,
چکیده مقاله :
امروزه گردشگری بوم‌شناختی برای بسیاری از مدیران و مسئولان و برنامه‌ریزان بهصورت امری اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بسیار حیاتی درآمده است. در بین جاذبههای متعدد ترکیب دریای خزر، جنگلهای هیرکانی و رشته کوه‌های البرز چشماندازهای بی‌بدیلی را خلق کرده است که برای گردشگری همسو با طبیعت حایز اهمیت است. هدف مطالعه حاضر امکان سنجی توسعه گردشگری بوم‌شناختی در جنگلهای هیرکانی است. بهمنظور انجام این مطالعه شش حوضه آبخیز در چهار گروه با مساحت ۱۴۸۹۷۱ هکتار در نظر گرفته شد. این حوضه‌ها شامل چلچای در استان گلستان، بلیران در شرق و حوضههای دوهزار و سههزار در غرب استان مازندران و حوضههای هممرز زیلکیرود و فریرود در استان گیلان میباشند. مطالعات امکان سنجی بهصورتی طراحی شد تا از اطلاعات جمعآوری شده، نتایج مطالعات کتابخانه‌ای، خروجی‌های حاصل از مطالعات میدانی و نتایج کارگاههای مشورتی در مناطق مورد مطالعه، و همچنین از دانش و تجربه کارشناسان و متخصصانی که در حوضه گردشگری همسو با طبیعت کار می‌کنند، استفاده نماید. کارگاههای مشورتی با مشارکت ذی‌نفعان اصلی برای هر منطقه برگزار گردید که در طی آنها اطلاعات لازم حین بحثهای گروهی و با استفاده از ابزار SWOT جمعآوری شد. پرسش‌نامه‌ای برای گردآوری اطلاعات درباره چشماندازها و ایدههای افراد و گروههای ذی‌نفع توزیع گردید. جمع امتیازات تحلیل SWOT برای هر منطقه در دسته‌های محیطزیستی، زیرساختی، فرهنگی و سنتی، جامعه محلی و غیره نشان می‌دهد در بین مناطق مورد مطالعه حوزه‌های دوهزار-سههزار (امتیاز 12) و زیلکیرود-فریرود (امتیاز 1-) دارای شرایط بهتری برای گردشگری همسو با طبیعت هستند که نشاندهنده استعداد بالقوه خوب در مناطق مذکور است.
Ecological tourism has turned into a fundamental economic, social, cultural, and symbolic matter for many managers, officials, and planners in today’s world. From among many attractions existing in Northern Iran, the Caspian Sea, the Hyrcanian forests, and the Alborz mountain range have created magnificent landscapes, making them a great asset to eco-friendly tourism. Therefore, this study sought to conduct a feasibility study on the ecological tourism development in Hyrcanian forests. To this end, six watersheds in four groups were taken into account, covering an area of 148,971 square meters. The watersheds included Chelchai in Golestan province, Beliran in eastern parts of Mazandaran province, Duhezar- Sehezar neighboring basins in the west of Mazandaran province, and the Zilkiroud-Fariroud bordering basins in Gilan province. To collect the required data, the study used the findings of library studies, field studies, consultative workshops, and the knowledge and experience of experts and specialists working in the field of eco-friendly tourism. Moreover, some consultative workshops were organized with the participation of the main stakeholders of each region, where the necessary details were collected through group discussions using the SWOT. Furthermore, a questionnaire was administered to collect data concerning the perspectives and ideas of individuals and interested groups. Accordingly, the results of the SWOT analysis performed on environmental, infrastructure, cultural, and traditional categories for each region and local community revealed that Duhezar-Sehezar and Zilkiroud-Fariroud enjoyed better conditions for the development of eco-friendly tourism, indicating the great potential of the regions in this regard.
احسانی، سیده محدثه، تمرتاش، رضا، حشمتی، غلامعلی، شیدای کرکج، اسماعیل. (1399).« انتخاب سایت‌های حفاظتی به منظور برنامهریزی مدیریتی بر اساس ارزیابی فلورستیکی و تنوع گونه‌ای (مطالعه موردی: ولویه کیاسر، مازندران)». پژوهش‌های گیاهی (مجله زیست شناسی ایران)(علمی). شماره 2. صص241-256.
بیشمی، بهار، رحیم‌پور، علی. (1395). «ثبت جاذبههای پیشنهادی واجد شرایط طبیعت ایران در فهرست آثار میراث طبیعی یونسکو، ضرورتی کاربردی». فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست. (ویژه نامه شماره 3 طراحی ومدیریت شهری).صص 379-393.
پورمحمدی، محمدرضا (1390).« برنامه¬ریزی کاربری اراضی شهری». انتشارات سمت. تهران.
سلطانی،زهرا، نوری زمان آبادی، سید هدایت الله. (1389). «ارزیابی توان محیطی شهرستان خوانسار به منظور توسعه توریسم (با استفاده از GIS)». فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 99 . صص77-100.
جوانمیری‌پور، محسن، مروی مهاجر، محمدرضا، اعتماد، وحید و زبیری، محمود.(1390). «اثر چرای دام بر تغییر و تنوع گونه‌های جنگلی در گروه¬های زادآوری طبیعی (مطالعه موردی: بخش پاتم جنگل خیرود)». جنگل و فرآورده‌هاي چوب. شماره 4. صص 401-413.
جوزی، سیدعلی، مرادی مجد، نسرین، سیدعلی، عبداللهی، هدی. (1388). «ارزیابی توان اکولوژیکی منطقه بوالحسن دزفول به منظور استقرار کاربری گردشگری به روش تصمیم‌گیری چند معیاره». علوم و فنون دریایی. صص38-52.
حاجی‌نژاد، علی، پایدار، ابوذر، باقری، فاطمه، عبدی، ناصر.(1393). «تدوین برنامه راهبردی توسعه گردشگری روستایی ایران». سیاست‌های راهبردی و کلان،شماره 8 ،صص111-135.
حیدری، رحیم. (1389).« مبانی برنامه¬ریزی صنعت گردشگری». انتشارات سمت.
حیدری، رضوان، پورخباز، حمیدرضا، جوانمردی، سعیده، ایلدرمی، علیرضا. (1399). «پیاده‌سازی مدل آمایشی کاربری توریسم با استفاده از مدل تلفیقی تصمیم‌گیری ANP-DEMATEL و منطق فازی (مطالعه موردی: شهرستان ملایر)». علوم و تکنولوژی محیط‌زیست. شماره5. صص223-238.
حیدری، محمد تقی، احدنژاد روشتی، محسن، محرمی، سعید. (1398). «تحلیلی بر بازآفرینی اقتصادی شهر با رویکرد گردشگری گاسترونومی (مطالعه موردی: رویداد جشنواره آَش شهر زنجان)». اقتصاد شهری. شماره 2. صص 37-54.
صحرایی‌نژاد، نسیم. (1390). «تجربه شکل¬گیری یک شهر سبز، باغ-شهر هوشمند پوتراجایا، مالزی». انسان و محیط‌زیست. شماره3. صص 97-113.
فیروزی، محمدعلی، گودرزی،مجید، زارعی،رضا، اکبری، عبدالمطلب. (1392).« ارزیابی توان اکولوژیک منطقه نمونه گردشگری سد شهید عباسپور با تأکید برتوسعه پایدار گردشگری». نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. شماره 28. صص153-176.
کرمخانی،زینب، صالحی عمران، ابراهیم، هاشمی،سهیلا، مهرعلی‌زاده، یدا. (1398). «واکاوی موانع رویکرد مشاوره حرفه‌ایی در دانشگاه‌های ایران با تاکید بر برنامهریزی آموزشی». فصلنامه مطالعات برنامهریزی آموزشی. شماره14.صص47-28.
محمدی نجف‌آبادی، عبدالمجید، اعتباریان خوراسگانی، اکبر، ابراهیم‌زاده دستجردی، رضا. (1400). «شناسایی و اولویت‌بندی راهکارهای توسعة منابع انسانی صنعت گردشگری استان اصفهان». برنامهریزی فضایی. شماره 2.صص 1-24.
مخدوم، درویش صفت، جعفرزاده، مخدوم، مجید، علی‌اصغر، هورفر، عبدالرضا.(1388 ). «ارزيابي و برنامه¬ريزي محيط زيست با سامانه اطلاعات جغرافيايي». انتشارات دانشگاه تهران. شماره چهارم. 304 صفحه.
مخدوم، مجید، 1392.« شالوده آمايش سرزمين». انتشارات دانشگاه تهران. شماره چهاردهم. 289 صفحه.
مرادی، غلامحسین. (1400). «بررسی غنای گیاهان چوبی جنگلهای شمال ایران و جنگلهای معتدله پهن‌برگ اروپای مرکزی». انسان و محیط‌زیست. شماره 2.صص75-90.
مروی‌مهاجر، محمد رضا. «جنگل شناسی و پرورش جنگل«، انتشارات دانشگاه تهران، ،1384، 387 صفحه.
مظاهری تهرانی، مینا، الوانی، سیدمهدی، واعظی، رضا، زاهدی، شمس‌السادات و قربانی‌زاده،وجه‌الله. (1392).« مدل مدیریت سبز برای سازمان‌های دولتی ایران». مجله علوم مدیریت ایران. شماره68. صص 1-43.
منصوری، معصومه، حواسی ابدالانی، زهرا، بادهیان، ضیاء‌لدین، عزیزی، محمد جواد. (1395). «ارزیابی قابلیت تفرج و تقاضای تفرجی پارک جنگلی مورینه شهرستان نورآباد». فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، (ویژه نامه شماره 3 طراحی و مدیریت شهری)، صص 319-333.
ناجی دومیرانی، صادق، فخرآبادی‌پور، فرزانه، ساسان‌پور، فرزانه. (1397). «تحلیل پهنه¬هاي مناسب توسعه اکوتوریسم با استفاده از تلفیق مدل AHP – FUZZY مطالعه موردي: بخش ماهان». مجله آمایش جغرافیایی فضا. شماره 29. صص 107-91.
ناصح، نگین، تقوی، لعبت. (1398). «بررسی شاخص‌های گردشگری پایدار در دستیابی به ارزش‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی: ارائه راهکار برای اثرات مخرب» انسان و محیط‌زیست. شماره 17.صص 39-25.
نبوی، سیدعبدالحسین، شهریاری، مرضیه. (1393). «دین، اخلاق و محیط‌زیست. انسان و محیط‌زیست». شماره 12، صص69-83.
Aref, Fariborz. (2011). Sense of Community and Participation for Tourism Development, Life Science Journal, Volume 8. Issue1.
Bagheri, M, Sulaiman, W and Vaghefi, N, 2013, Application of geographic information system technique and analytical hierarchy process model for land-use suitability analysis on coastal area", J Coast Conserv, No. 17, pp.1-10.
Bunruamkaew, Khwanruthai, and Yuji Murayam. "Site suitability evaluation for ecotourism using GIS & AHP: A case study of Surat Thani province, Thailand." Procedia-Social and Behavioral Sciences 21 (2011): 269-278.
Baloch, Q.B., Shah, S.N., Iqbal, N. et al. (2023). Impact of tourism development upon environmental sustainability: a suggested framework for sustainable ecotourism. Environ Sci Pollut Res 30, 5917–5930.
Bibri, S., Krogstie, J., Kärrholm, M. 2020. Compact city planning and development: Emerging practices and strategies for achieving the goals of sustainability. Developments in the Built Environment. 4, 100021.
Ikonen, H. (2012) Perception of Ecotourism in Finland, University of Applied Sciences, P. 69.
Jiang, J. (2012) Evaluating the Potential of Ecotourism to Contribute to Local Sustainable Development: A Case Study of Tengtou Village, China, P. 184.
Karim Panah, R., 2005. Ecotourism analysis and its role on regional development in Kurdistan. M.A. Thesis. Tarbiat Modarres University, Tehran, Iran.
Ma Y, Zheng M, Zheng X, Huang Y, Xu F, Wang X, Liu J, Lv Y, Liu W. 2023. Land Use Efficiency Assessment under Sustainable Development Goals: A Systematic Review. Land. 2023; 12(4):894.
Makhdom, M. (2002). Evaluating and planning the environment with the GIS. Tehran: Tehran University Press. (In Persian).
Nguyen QH. 2021. Impact of Investment in Tourism Infrastructure Development on Attracting International Visitors: A Nonlinear Panel ARDL Approach Using Vietnam’s Data. Economies. 9(3):131.
Pennington, M, 2000, Urban Policy and Public Choice Theory and Politics of Urban Containment", Journal of Environmental and Planning Policy, No.18, pp.25-32.
Sagheb Talebi, Kh., Sajedi, T., Pourhashemi, M. 2014. Forests of Iran. 172 p.
Sedighi, S., Darban Astane, A., & Rezvani, M. R. (2018). An Investigation of the physical and political Factors Affecting land Use. Spatial Planning, 7(2), 39-58.
Scott, D., Lemieux, C. 2010. Weather and Climate Information for Tourism. Procedia Environmental Sciences 1 (2010), 146–183.
Tesaur, SH; Lin, Y and Lin, J. (2005) Evaluating Ecotourism Sustainability from the Integrated Perspective of Resources. Journal of Community and Tourism Management, 640 – 653.
Ross, SH.; Wall, G. (1999). Evaluating Ecotourism: The Case Study of North Sulawesi, Indonesia. Tourism Management, 20, 673 – 682.
فصلنامه مطالعات اجتماعی گردشگری، سال دوازدهم، دوره دوازدهم، شماره بیستوهشتم، زمستان 1403 (صص52-23)
فصلنامه مطالعات اجتماعی گردشگری، سال دوازدهم، دوره دوازدهم، شماره بیستوهشتم، زمستان 1403 (صص)
امکان سنجی توسعه گردشگری طبیعت محور در جنگلهای هیرکانی
محسن جوانمیری پور1، دانش‌آموخته دکتری، گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، تهران
ندا محمدخانی گیلانی، دانشجو دکتری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه گیلان، رشت
تاریخ دریافت: 16/5/1402 تاریخ پذیرش: 25/10/1402
چکیده
امروزه گردشگری بوم‌شناختی برای بسیاری از مدیران و مسئولان و برنامه‌ریزان بهصورت امری اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بسیار حیاتی درآمده است. در بین جاذبههای متعدد ترکیب دریای خزر، جنگلهای هیرکانی و رشته کوه‌های البرز چشماندازهای بی‌بدیلی را خلق کرده است که برای گردشگری همسو با طبیعت حایز اهمیت است. هدف مطالعه حاضر امکان سنجی توسعه گردشگری بوم‌شناختی در جنگلهای هیرکانی است. بهمنظور انجام این مطالعه شش حوضه آبخیز در چهار گروه با مساحت ۱۴۸۹۷۱ هکتار در نظر گرفته شد. این حوضه‌ها شامل چلچای در استان گلستان، بلیران در شرق و حوضههای دوهزار و سههزار در غرب استان مازندران و حوضههای هممرز زیلکیرود و فریرود در استان گیلان میباشند. مطالعات امکان سنجی بهصورتی طراحی شد تا از اطلاعات جمعآوری شده، نتایج مطالعات کتابخانه‌ای، خروجی‌های حاصل از مطالعات میدانی و نتایج کارگاههای مشورتی در مناطق مورد مطالعه، و همچنین از دانش و تجربه کارشناسان و متخصصانی که در حوضه گردشگری همسو با طبیعت کار می‌کنند، استفاده نماید. کارگاههای مشورتی با مشارکت ذی‌نفعان اصلی برای هر منطقه برگزار گردید که در طی آنها اطلاعات لازم حین بحثهای گروهی و با استفاده از ابزار SWOT جمعآوری شد. پرسش‌نامه‌ای برای گردآوری اطلاعات درباره چشماندازها و ایدههای افراد و گروههای ذی‌نفع توزیع گردید. جمع امتیازات تحلیل SWOT برای هر منطقه در دسته‌های محیطزیستی، زیرساختی، فرهنگی و سنتی، جامعه محلی و غیره نشان می‌دهد در بین مناطق مورد مطالعه حوزه‌های دوهزار-سههزار (امتیاز 12) و زیلکیرود-فریرود (امتیاز 1-) دارای شرایط بهتری برای گردشگری همسو با طبیعت هستند که نشاندهنده استعداد بالقوه خوب در مناطق مذکور است.
کلیدواژهها: جنگلهای هیرکانی، حوضههای جنگلی، گردشگری همسو با طبیعت، SWOT
مقدمه
کشور ایران بهلحاظ داشتن طیف وسیعی از چشماندازها، اقلیم‌های متنوع و جذابیتهای متعدد، جزء کشورهای بی‌نظیر دنیا در زمینه گردشگری طبیعت محسوب می‌شود (ناجی‌دومیرانی و همکاران، 1397). جنگلهای شمال ایران از جمله جنگلهای پهن‌برگ میباشند که بهعنوان یک میراث طبیعی و بوم‌سازگانی ارزشمند و با داشتن گونه‌های متنوع و منحصر به‌فرد بسیار مورد توجه است (مرادی، 1400:79).
در بین جاذبههای متعدد ترکیب دریای خزر، جنگلهای هیرکانی و رشته کوه‌های البرز چشماندازهای زیبایی را خلق کرده است (ثاقب‌طالبی و همکاران، 2014). رونق صنعت گردشگری بوم‌شناختی در منطقه هیرکانی بانیاز به تغییر و ایجاد امکانات برای اقامت، جابجایی و سایر فعالیتهای مربوطه برای گردشگران طبیعت همراه است (اسکات2 و لمیو3، 147:2010، بلچ4 و همکاران، 5919:2023). برنامهریزی برای دستیابی به حداکثر اثرات مثبت گردشگری در درازمدت باعث افزایش امکانات و تأسیسات شده و توسعه را در پی خواهد داشت (نگوین5، 675:2021). پایداری آن در گرو شناخت محدودیتها و اتخاذ راهحلهای مناسب جهت تحول گردشگری خواهد بود (پورمحمدی، 1390، حاجی‌نژاد، 1393:113). امروزه گردشگری بوم‌شناختی برای بسیاری از مدیران و برنامه‌ریزان بهصورت امری بااهمیت درآمده است (حیدری، 1389، حیدری و همکاران، 39:1398). گردشگری پایدار بر پایداری اجتماعی- فرهنگی دلالت دارد، لذا تقویت انسجام اجتماعی و عزتنفس ساکنان محلی برای افزایش کیفیت زندگی آنان در کنار رونق گردشگری، تنها باتوجه به هویت و سرمایههای اجتماعی و فرهنگ جامعه محقق می‌شود (صدیقی و همکاران، 41:2018).
بهطورکلی توان بوم‌شناختی مناطق جنگلی برای گردشگری باید پیش از برنامهریزی برای استفاده از آن مورد ارزیابی قرار گیرد (مخدوم، 1392). برنامهریزی تفرجی در عرصههای جنگلی، نتیجه ارزیابی توانمحیطی و پتانسیلهای منطقهای است (پنینگتن6، 28:2000، کریم پناه، 2005، باقری و همکاران، 12:2013، منصوری و همکاران، 336:2016).
امروزه، منطقي‌ترين راه براي انجام مطالعات گردشگری و به‌ویژه بوم‌گردی در چارچوب برنامهريزي منطقه‌اي، دخالت‌دادن جنبههای بوم‌شناختی در برنامهريزي است تا برنامهها بر اساس ارزیابی توان محیطی صورت گیرد (سلطانی و نوری، 79:1389، حیدری و همکاران، 225:1399).
بنابراین بهره‌برداری از منابع باید در جهت پایداری باشد و مدیریت صحیح با ارزیابی ظرفیت برد تفرجی را امکان‌پذیر سازد (تیزر7 و همکاران، 645:2005). براي حصول پايداری، برنامهريزي سرزمين امري ضروري است كه شالودهی آن، ارزيابي توانمحيط است (ما8 و همکاران، 2023). ارزیابی توان بوم‌شناختی، سنجش موجودی و توان بالقوه سرزمین میباشد (بیبری9 و همکاران، 2020، بونروامکائو10 و مورایاما11، 273:2011). ارزیابی توان بوم‌شناختی مناطق در راستای کاربری گردشگری بهعنوان ابزاری برای حصول به این هدف شناخته شده است (جوزی و همکاران، 53:1388).
بوم‌گردی بهترین روشی است که میتواند برای منطقه و ساکنان آن مفید بوده و منجر به حفاظت از طبیعت شود. استفاده از منابع طبیعی بهعنوان جاذبههای گردشگری بدون آسیب رساندن به آن، مقوله‌ای ایده‌آل در توسعه است (عارف، 2011).
یافتههای پژوهشی باهدف ارزیابی توان بوم‌شناختی منطقه نمونه گردشگری سد شهید عباسپور باتأکید بر پایداری گردشگری نشان می‌دهد که این منطقه دارای دو منطقه گردشگری بهصورت متمرکز و گسترده است. همچنین نتایج نشان می‌دهد که سرمایهگذاری اقتصادی در گردشگری متمرکز با توجه به شیب زیاد منطقه مقرون بهصرفه نیست و این نتیجه حاصل می‌شود که تفرج گسترده بهترین نوع کاربری بوم‌گردی میباشد (فیروزی و همکاران، 1392: 158).
نتایج مطالعه ویژگی بوم‌شناسی منطقه بوالحسن برای گردشگری نشان می‌دهد که در حدود 4419 هکتار دارای توان بسیار مطلوب برای گردشگری گسترده، 1232 هکتار دارای توان مطلوب و 84 هکتار دارای توان نامطلوب برای گردشگری گسترده، 1881 هکتار دارای توان بسیار مطلوب برای گردشگری متمرکز، 882 هکتار دارای توان مطلوب و 2970 هکتار دارای توان نامطلوب است (جوزی و همکاران، 75:1388).
نتایج مفهوم بوم‌گردی در فنلاند نشان داد که منطقه، پتانسیل زیادی برای بوم‌گردی دارد ولی فقدان حمایتهای دولتی، تضادهای ارزشی که ممکن است بوم‌گردی به جامعه محلی وارد کند و ناتوانی فنلاندیها در پذیرش طبیعتگرایی بهعنوان یک مزیت رقابتی در تجارت، بوم‌گردی را در سطح کوچک، در کشور نگه داشتهاست (ایکونن12، 2012).
نتایج بررسی پتانسیل بوم‌گردی بهعنوان راهکاری برای پایداری نشان داد که مقررات و آیین‌نامه‌های مؤثر و برنامه‌های از پیش تعیین شده نقش مهمی را در پایدارسازی بوم‌گردی بازی می‌کند. اهمیت مشارکت فعال مردم محلی در سطوح مختلف توسعه بوم‌گردی، در تضمین موفقیت طولانیمدت بوم‌گردی نیز مشخص شد (جیانگ13، 2012).
نتایج اولویت‌بندی توان سایت‌های مناسب برای بوم‌گردی بااستفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در تایلند نشان می‌دهد که حدود 7/69 درصد از محدوده با مطلوبیت پایین است که در ناحیه مرکزی قرار گرفته است. مناطق با مطلوبیت متوسط حدود 02/29درصد هستند و در بخش‌های غربی و شرقی واقع شدهاند. فقط درصد کمی، حدود 89/0درصد و 41/0درصد بهترتیب بهعنوان مناطق نامناسب و با مطلوبیت بالا شناخته شدند (بونروآمکایِو و مورایاما، 274:2011).
توسعه و ارزیابی بوم‌گردی در سه ناحیه حفاظت شده در سولاوزی در اندونزی نشان می‌دهد که رابطه بین مردم، منابع و گردشگری نیازمند منافع دوجانبه لازم برای موفقیت بوم‌گردی هستند (راس14 و وال15، 676:1999).
جنگلهای هیرکانی مجموعه‌ای منحصر به‌فرد، باستانی، زمینشناختی، زیستشناختی، فرهنگی و پدیده‌ای طبیعی میباشند و منطقهای را در برمی‌گیرند که جاذبههای زیادی برای ارایه به بازدیدکنندگان دارد. با وجود پتانسیلهای ذکر شده تاکنون مطالعات امکان سنجی توسعه گردشگری بوم‌شناسی در جنگلهای هیرکانی مورد توجه قرار نگرفتهاست. بنابراین مطالعه حاضر تلاش دارد گام‌هایی را در این زمینه برداشته و اطلاعاتی را فراهم سازد.
مواد و روش‌ها
منطقه مورد مطالعه
زير منطقه خزر جنوبی، حاشیه باریکی از سرزمین به طول حدود ۸۰۰ کیلومتر است که بهطور موازی با سواحل جنوبی دریای خزر از مرز کشور آذربایجان در غرب تا مرز استان خراسان جنوبی در شرق کشیده شدهاست. این منطقه دریا، ساحل، جلگه ساحلی، کوهپایه‌ها، جنگلهای دامنههای شمالی رشته کوه البرز و قله‌های باشکوه متعدد با ارتفاع بیش از ۴۰۰۰ متر را شامل می‌شود. این مجموعه ترکیب منحصر به‌فرد طبیعی در منطقه غالباً خشک خاورمیانه میباشد.
مجموعه خزری سه استان گلستان در شرق، گیلان در غرب و مازندران را در میانه شامل می‌شود. جمعیت ساکن کل مجموعه خزری 3/7 میلیون نفر (مازندران ۳۰۷۰۰۰۰، گیلان ۲۵۰۰۰۰۰ و گلستان ۱۷۰۰۰۰۰ نفر میباشد). تراکم جمعیت کل منطقه ۱۲۶ نفر در کیلومتر مربع است، جوامع انسانی بیشتر در دشت ساحلی سکنی گزیده‌اند، بنابراین تراکم جمعیت در مناطق جنگلی و کوهستانی بسیار کمتر از ۱۲۶ نفر در هر کیلومتر مربع میباشد. با در نظر گرفتن مساحت کل سه استان ساحلی (بیش از ۵۸۰۰۰ کیلومتر مربع) و توزیع جمعیت، بهنظر می‌رسد مناطق ساحلی نسبتا پرجمعیت‌تر باشند.
بهمنظور انجام این مطالعه، شش حوضه آبخیز در چهار گروه (شکل 1) با مساحت ۱۴۸۹۷۱ هکتار در نظر گرفته شد. این حوضه‌ها شامل چلچای در استان گلستان (۲۵۶۸۰ هکتار)، بلیران در نواحی شرقی استان مازندران (۲۰۶۰۵هکتار)، حوضههای همجوار دوهزار و سههزار در غرب استان مازندران (۷۶۳۰۷ هکتار) و حوضههای هممرز زیلکیرود و فریرود در استان گیلان (۲۶۳۷۹ هکتار) میباشند.