طراحی مدل عوامل راهبردی مؤثر بر جذب سرمایه گذار در صنعت گردشگری با استفاده از رویکرد آمیخته
محورهای موضوعی : مطالعات اجتماعی و گردشگری، جامعه شناسی گردشگریآرش فرهودی 1 , سید محمود شبگو منصف 2 * , علی قلی پور سلیمانی 3
1 - دانشجوی دکتری مدیریت بازرگانی (گرایش بازاریابی)، گروه مدیریت بازرگانی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
2 - استادیار گروه مدیریت بازرگانی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
3 - استادیار گروه مدیریت بازرگانی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
کلید واژه: صنعت گردشگری, جذب سرمایه گذار, سرمایه گذاری در گردشگری, استان اردبیل,
چکیده مقاله :
تحقق اهداف ترسیم شده در سند راهبردي توسعه گردشگري کشور، بدون جذب سرمایه امکان پذیر نیست. بنابراین، هدف اين پژوهش، طراحی مدل عوامل راهبردی مؤثر بر جذب سرمایه گذار در صنعت گردشگری در استان اردبیل با استفاده از روش پژوهش آمیخته است. جامعه آماری در بخش کیفی شامل مدیران و مسئولین اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، سرمایه گذاران بالقوه و بالفعل گردشگری و خبرگان دانشگاهی هستند که حداقل از پنج سال سابقه کاری در سمت هاي مرتبط با مدیریت گردشگری، سرمایه گذاری و بازاریابی برخوردارند. انتخاب این نمونه ها با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند انجام پذیرفت و مصاحبه های نیمه ساختاریافته با طرح پنج سؤال کلی تا تحقق اشباع نظری در مصاحبه 25 ادامه یافت. تحلیل داده ها به کمک نظریه داده بنیاد نظام مند و در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی منجر به استخراج 54 مفهوم، 18 مقوله فرعی و در نهایت هفت مقوله اصلی از تلفیق و طبقه بندی مفاهیم شد. بر مبنای مدل پیشنهادی، تمایل به سرمایه گذاری از سوی سرمایه گذاران به عنوان مقوله محوری؛ محیط گردشگری و مدیریت جذب سرمایه گذاری به عنوان شرایط علی؛ کیفیت زیرساخت های گردشگری به عنوان شرایط زمینه ای؛ عوامل اجتماعی حاکم در منطقه به عنوان شرایط مداخله گر؛ اقدامات حمایتکننده به عنوان راهبرد و سرانجام تقویت جایگاه گردشگری به عنوان پیامد اجرای راهبردها در نظر گرفته شده اند. در مرحله كمي نيز، بر مبنای مولفه های استخراج شده پرسشنامه تنظیم و در اختیار 220 نفر از سرمایه گذاران و صاحب نظران حوزه گردشگری قرار گرفت. داده ها با استفاده از مدل یابی معادلات ساختاری و نرم‌افزار اسمارت پی ال اس آزمون و اعتبار و روابط موجود میان متغیرهای مدل بار دیگر تأیید شد.
As the goals outlined in the Iranian Strategic Tourism Development Policy Document cannot be realized without attracting financial resources, this study sought to design a model for effective strategic factors in attracting investors to the tourism industry in Ardabil province using the mixed-method approach. The population of the study at the qualitative phase comprised managers and officials of the Directorate General for Cultural Heritage, Handicrafts, and Tourism of the province, potential and real professionals and investors in tourism, and university experts with at least five years of experience in tourism management, investment, and marketing. The sample size of the study was selected through purposive sampling. To collect the required data, semi-structured interviews were conducted with the participants of the study until theoretical saturation was achieved in the twenty-fifth interview. The collected data were then analyzed via systematic grounded theory using open, axial, and selective coding. Accordingly, fifty-four concepts, eighteen sub-categories, and seven main categories were found after the integration and classification of concepts. Based on the proposed model of the study, the investors’ tendency to invest in tourism, tourism environment, and investment attraction management, the quality of tourism infrastructure, social factors prevailing over the region, supportive measures, and strengthening the position of tourism were identified as the core category, causal conditions, contextual conditions, intervening conditions, strategy, and the result of the implementation of strategies, respectively. In the quantitative phase, a questionnaire was developed by the researchers based on the identified components. Then, the questionnaire was administered to 220 investors and experts in the field of tourism. The collected data were then analyzed through the Smart PLS Software using structural equation modeling. Finally, the validity and correlation among the model’s variables were reconfirmed.
آقازاده کماکلی، احمد؛ خردیار، سینا؛ آزاده¬دل، محمدرضا. (1401). «طراحی الگوی پیش¬بینی سپرده¬گذاری بانکی مبتنی بر حسابداری رفتاری و بازار پول». فصلنامه دانش سرمایه¬گذاری، دوره 11، شماره 43، صص 413ـ393.
افراخته، حسن؛ رهنمايي، محمدتقي؛ طهماسبي، اصغر؛ ايمني قشلاق، سياوش. (1395). «تحلیل نابرابری¬های فضایی در توسعه منابع گردشگری (مورد مطالعه: استان اردبیل)». فصلنامه گردشگری و توسعه، سال 5، شماره 7، صص 128ـ107.
حسن¬زاده، علی؛ سلامی، سیدرضا؛ امیری، مقصود؛ بامداد صوفی، جهانیار. (1400). «ارائه مدل تراکم صنعتی برای ارتقای نوآوری فناورانه در صنایع ایران (با رویکرد سرمایه¬گذاری) و ضرورت بکارگیری آن». فصلنامه دانش سرمایهگذاری، دوره 10، شماره 40، صص 547ـ511.
جعفری، نرگس؛ نجارزاده، محمد؛ شالبافیان، علی اصغر. (1399). «ارائۀ چارچوبی برای شناسایی موانع جذب سرمایهگذاری مستقیم خارجی در ایران: کاربردی از تحلیل مضمون در صنعت هتل». فصلنامه گردشگری و توسعه، سال 9، شمارة 1، صص 151ـ130.
رحمانی، فاطمه؛ رهنما، علی. (1395). «بررسی عوامل مؤثر بر سرمایه¬گذاری در بخش گردشگری شهر شیراز». سومین کنفرانس بینالمللی مدیریت و اقتصاد، مشهد.
رضایی، محمدرضا؛ قاسمی، مسلم. (1401). «ارزیابی قابلیت¬های گردشگری و نقش آن در توسعه شهری با تأکید بر برنامه¬ریزی راهبردی (نمونه موردی: شهر کرمان)». فصلنامه سیاست¬گذاری محیط شهری، سال 2، شماره ۱ (پیاپی ۵)، صص 16ـ1.
ریحانی ¬همدانی، حسن؛ تیموری، مصطفی؛ موسوی، سید روح‌الله؛ مصطفایی، محمد ابراهیم. (1396). «تحلیل توانمندی¬ها و قابلیتهای منطقهای بخش تعاون استان همدان در جذب سرمایه از دیدگاه کارشناسان بخش تعاون». فصلنامه برنامه¬ریزی منطقه¬ای، سال 7، شمارۀ پیاپی 26، صص 80 ـ 69.
سیادت، سعیده؛ امینی، محمدتقی؛ پرهیزگار، محمدمهدی و سالار، جمشید. (1398). «طراحی و تبیین الگوی کنترل استراتژیک با رویکرد خودکنترلی بر مبنای نظریه¬پردازی داده¬بنیاد». فصلنامه مدیریت سازمان¬های دولتی، سال 8، شماره 1، صص 32ـ11.
شاه¬آبادی، ابوالفضل؛ نظیری، محمدکاظم؛ جمشیدی، امیر. (1399). «تأثیر فضای کسب‌وکار بر سرمایه¬گذاری کشورهای منتخب منطقه منا». فصلنامه مدیریت کسب¬و کارهای بین¬المللی، سال 3، شماره 2، صص 80 ـ61.
شاه¬زیدی، مهری؛ موحدی، سحر؛ باقری، نفیسه. (1399). «شناسایی مهمترین مسائل گردشگری شهر اصفهان». دو فصلنامه مطالعات اجتماعي گردشگري، دوره 8، شماره 15، صص 220ـ193.
فلاح فعال، مسعود؛ کیاکجوری، کریم. (1400). «راهبردهای توسعه گردشگری پایدار و فرصت¬های سرمایه¬گذاری (مورد مطالعه: منطقه آزاد تجاری ـ صنعتی انزلی)». فصلنامه توسعه و سرمایه، دوره 6، شماره 1 (پیاپی 10)، صص 52 ـ33.
متاني، مهرداد؛ اميري، محمدرضا. (1397). «بررسي نقش سرمايه¬گذاري و طرح¬هاي عمراني در توسعه صنعت گردشگري مازندران (مطالعه موردي: شهرستان سوادکوه)». فصلنامه نگرش¬هاي نو در جغرافياي انساني (جعرافياي انساني)، دوره 10، شماره 3، صص 219ـ203.
نصرتی، مهدی. (1396). «نقشه راه جذب و تشویق سرمایه¬گذاری خارجه در استان تهران. اداره کل امور اقتصادی و دارایی استان تهران»، مرکز خدمات سرمایه¬گذاری استان تهران.
ویسی، هادی. (1396). «بررسی سیاستگذاری صنعت گردشگری در قوانین بالادستی جمهوری اسلامی ایران». فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست¬گذاری عمومی، دوره 7، شماره 25، صص 112ـ93.
Akron, S., Demir, E., Díez-Esteban, J. M., & García-Gomez, C. D. (2020). Economic policy uncertainty and corporate investment: Evidence from the US hospitality industry. Tourism Management, Vol. 77, In press.
Assaf, A., Josiassen, A., & Agbola, F. (2015). Attracting international hotels: Locational factors that matter most. Tourism Management, Vol. 47, 329–340.
Cró, Susana., Martins, António Miguel. (2020). Foreign Direct Investment in the tourism sector: The case of France. Tourism Management Perspectives, Vol. 33, 20 November 2019 (Cover date: January 2020), Article 100614. In press.
Demir, Ender., Gozgor, Giray., Paramati, Sudharshan Reddy. (2020). To what extend economic uncertainty effects tourism investments? Evidence from OECD and non-OECD economies. Tourism Management Perspectives, Vol. 36, 23 October 2020, (Cover date: October 2020), Article 100758. In press.
Falk, M. (2016). A gravity model of foreign direct investment in the hospitality industry. Tourism Management, Vol. 55, 225–237.
Guillet, B., Zhang, H., & Gao, B. (2011). Interpreting the mind of multinational hotel investors: Future trends and implications in China. International Journal of Hospitality Management, Vol. 30, Issue 2, 222–232.
Horng, J., Liu, C., Chou, H., & Tsai, C. (2012). Understanding the impact of culinary brand equity and destination familiarity on travel intentions. Tourism Management, Vol. 33, 815–824.
Kristjánsdóttir, H. (2016). Foreign direct Investment in the Hospitality Industry in Iceland and Norway, in comparison to the Nordics and a Range of Other OECD countries. Scandinavian Journal of Hospitality and Tourism, Vol. 16, Issue 4, 395–403.
Le Hoang Ba, H., Nguyen Thi Thu, PH., Ngo Chi, T., Le Huy, C., Hoang Thanh, H. (2020). Solutions to attract investment capital for tourism development: Evidence from Vietnam economy. Accounting, Vol. 6, 209–214.
Li, X., Huang, S., Song, C. (2017). China's outward foreign direct investment in tourism. Tourism Management, Vol. 59, 1–17.
Liu, J., Wang, Ch., Fang, S., Zhang, T. (2019). Scale development for tourist trust toward a tourism destination. Tourism Management Perspectives, Vol. 31, 383-397.
Merith, A.I., Masud, M.M., Ching, G.H. (2020). Predominant factors affecting community’s willingness to invest in tourism industry. SARJANA, Vol. 35, No. 2, 52-67.
Mishra, A. and Kukreti, M. (2022). Challenges and Prospects for Oman in the Making of Luxury Tourism Destination. Kotur, A.S. and Dixit, S.K. (Ed.) The Emerald Handbook of Luxury Management for Hospitality and Tourism, Emerald Publishing Limited, Bingley, 101-121.
Nansongole, N.E. (2011). Determinants of Foreign Direct Investment in tourism: The case of Malawi. Dissertation submitted in partial fulfillment of the requirements of the degree Magister Commercii in Tourism Management at the Potchefstroom Campus of the North-West University
Paramati, S. R., Alam, M. S., & Lau, C. K. M. (2018). The effect of tourism investment on tourism development and CO2 emissions: Empirical evidence from the EU nations. Journal of Sustainable Tourism, Vol. 26, Issue 9, 1587–1607.
Plzakova, L. (2022). Evaluation of investments in the tourism sector with a local focus. Evaluation and Program Planning, 2 August 2022, Vol. 94 (Cover date: October 2022) Article 102151.
Spencer, Andrew J., McBean, Larisa M. (2020). Alignment of tourism investment to the SDGs in Jamaica: an exploratory study. Worldwide Hospitality and Tourism Themes, Vol. 12, No. 3, 261-274.
Sokhanvar, A. and Jenkins, G.P. (2022). Impact of foreign direct investment and international tourism on long-run economic growth of Estonia. Journal of Economic Studies, Vol. 49, No. 2, 364-378.
Sokhanvar, A. (2019). Does foreign direct investment accelerate tourism and economic growth within Europe? Tourism Management Perspectives, Vol. 29, 86–96.
Wu, Chih-Wen. (2016). Destination loyalty modeling of the global tourism. Journal of Business Research, Vol. 69, Issue 6, 2213-2219.
Zhang, H., Guillet, B., & Gao, W. (2012). What determines multinational hotel Groups' locational investment choice in China? International Journal of Hospitality Management, Vol.
31, Issue 2, 350–359
فصلنامه مطالعات اجتماعی گردشگری، سال دوازدهم، دوره دوازدهم، شماره بیست و ششم،تابستان 1403(صص126-99)
طراحی مدل عوامل راهبردی مؤثر بر جذب سرمایهگذار در صنعت گردشگری با استفاده از رویکرد آمیخته
آرش فرهودی، دانشجوی دکتری مدیریت بازرگانی (گرایش بازاریابی)، گروه مدیریت بازرگانی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
سید محمود شبگو منصف1، استادیار گروه مدیریت بازرگانی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
علی قلی‌پور سلیمانی، استادیار گروه مدیریت بازرگانی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
تاریخ دریافت: 29/6/1401 تاریخ پذیرش: 29/3/1402
چکیده
تحقق اهداف ترسیم شده در سند راهبردي توسعه گردشگري کشور، بدون جذب سرمایه امکانپذیر نیست. بنابراین، هدف اين پژوهش، طراحی مدل عوامل راهبردی مؤثر بر جذب سرمایهگذار در صنعت گردشگری در استان اردبیل با استفاده از روش پژوهش آمیخته است. جامعه‌ی آماری در بخش کیفی شامل مدیران و مسئولین اداره کل میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان، سرمایهگذاران بالقوه و بالفعل گردشگری و خبرگان دانشگاهی هستند که حداقل از پنج سال سابقهکاری در سمتهاي مرتبط با مدیریت گردشگری، سرمایهگذاری و بازاریابی برخوردارند. انتخاب این نمونهها با استفاده از روش نمونهگیری هدفمند انجام پذیرفت و مصاحبههای نیمه ساختاریافته با طرح پنج سؤال کلی تا تحقق اشباع نظری در مصاحبه 25 ادامه یافت. تحلیل دادهها به کمک نظریه دادهبنیاد نظاممند و در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی منجر به استخراج 54 مفهوم، 18 مقوله فرعی و در نهایت هفت مقوله اصلی از تلفیق و طبقهبندی مفاهیم شد. بر مبنای مدل پیشنهادی، تمایل به سرمایهگذاری از سوی سرمایهگذاران بهعنوان مقوله محوری؛ محیط گردشگری و مدیریت جذب سرمایهگذاری بهعنوان شرایط علی؛ کیفیت زیرساختهای گردشگری بهعنوان شرایط زمینهای؛ عوامل اجتماعی حاکم در منطقه بهعنوان شرایط مداخلهگر؛ اقدامات حمایتکننده بهعنوان راهبرد و سرانجام تقویت جایگاه گردشگری به عنوان پیامد اجرای راهبردها در نظر گرفته شدهاند. در مرحله كمي نيز، بر مبنای مولفههای استخراج شده پرسشنامه تنظیم و در اختیار 220 نفر از سرمایهگذاران و صاحبنظران حوزه گردشگری قرار گرفت. دادهها با استفاده از مدلیابی معادلات ساختاری و نرم‌افزار اسمارت پی ال اس آزمون و اعتبار و روابط موجود میان متغیرهای مدل بار دیگر تأیید شد.
کلیدواژه‌ها: صنعت گردشگری، جذب سرمایهگذار، سرمایهگذاری در گردشگری، استان اردبیل
مقدمه
صنعت گردشگری، از تحرک بالایی در تغییرات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و محیطی برخوردار است و بهعنوان یکی از منابع درآمد و ایجاد اشتغال میتواند رهیافتی برای توسعه پایدار در قلمرو محلی، ملی و منطقهای بهشمار آید. از اینرو، توجه به جاذبهها و پتانسیلهای گردشگری بهعنوان یکی از عناصر اصلی توسعۀ این صنعت، در برنامهریزی از اهمیتی اساسی برخوردار است (رضایی و قاسمی، 1401). اهمیت کلی نقش گردشگری، در توسعه همهجانبه کشور در حال حاضر یک پدیده رایج در سراسر جهان است. به همین دلیل است که توسعه گردشگری برای دولت کشورهای مختلف در اولویت قرار دارد (میشرا و کوکرتی، ۲۰۲۲)2. ایران به سبب برخورداری از جاذبههای طبیعی و فرهنگی غنی، با تمرکز بر گردشگری میتواند با راهبردها و برنامههای منظم و منسجم، وابستگی خود را به منابع نفتی کاهش دهد و بهعنوان یک منبع پایدار از حوزه گردشگری بهرهمند شود3. بهرهمندی از پتانسیل بخش گردشگری در اقتصاد ملی، با تأمین نیازهای گردشگران از طریق مهیاکردن زیرساختهای لازم و توسعه سرمایهگذاری امکانپذیر است (سخنور، ۲۰۱۹)4. رشد اقتصادی این بخش، به‌شدت به سرمایهگذاریهای داخلی و خارجی وابسته است (سخنور و جنکینس، ۲۰۲۲)5. پژوهشها نشان میدهند که افزایش 1 درصدی در سرمایهگذاری گردشگری، توسعه گردشگری (اندازهگیری شده توسط ورود گردشگران) را ۹۸/۰ درصد افزایش میدهد. بهطور مشابه، پاراماتی و همکاران (2018)6، نشان دادند که افزایش یک درصدی سرمایهگذاری، باعث افزایش ۱۹/۰ درصدی درآمد گردشگری در یک نمونه از 28 کشور عضو اتحادیه اروپا شد (دمیر و دیگران، ۲۰۲۰)7. کلید رشد هر صنعت در دنیا سرمایهگذاری در آن صنعت برای توسعه زیرساختهای مرتبط است. صنعت گردشگری هم از این قاعده مستثنی نیست. سرمایهگذاری برای توسعه راهها، توسعه صنعت حمل و نقل و در نهایت ایجاد امکانات اقامتی، تفریحی و رفاهی در نزدیکی اماکن گردشگری و جاذبههای شهرهای مختلف را میتوان از مهمترین حوزهها دانست. در سالهای اخیر کشورهای مختلف سرمایهگذاری کلانی در این زمینهها انجام دادند و ایران هم در این مسیر گام نهاد ولی مسئله مهم این است که سرمایهگذاری ایران در صنعت گردشگری کمتر از دیگر کشورهای خاورمیانه بوده و سهم کمی از کل سرمایهگذاری انجام شده در صنایع کشور را به خود اختصاص داده است. مسئله نگرانکنندهتر اینکه انتظار میرود تا سال 2027 هم وضعیت کم و بیش بر همین منوال باشد و گام بلندی در مسیر سرمایهگذاری در صنعت گردشگری ایران برداشته نشود (ویسی، 1396). طبق گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری در سال 2017، مجموع سرمایهگذاری انجام گرفته در صنعت گردشگری ایران برابر ۸/۲ میلیارد دلار و معادل ۳/۳ درصد از کل سرمایهگذاریهای انجام شده در کشور است که این رقم در خاورمیانه ۸/۳ میلیارد دلار و در جهان ۴/۴ میلیارد دلار میباشد. کشورهای توسعهیافته نگاه ویژهای به این صنعت دارند و با افزایش سرمایهگذاری در آن از پیامدهای اقتصادی گردشگری بهره کامل میبرند. از اینرو، سرمایهگذاری در این بخش همواره بهعنوان یکی از فرصتهای جذاب برای سودآوری و اشتغالزایی مورد توجه فعالان اقتصادی بوده است. اگرچه، همچنان در کشور فرصتهای بینظیری برای سرمایهگذاری در گردشگری هست امّا بین پتانسیلهای موجود و فعالیتهای انجام شده فاصله زیادی وجود دارد. همین امر، مهمترین دلیل جذابیت سرمایهگذاری در صنعت گردشگری ایران است. همانطورکه در سند چشمانداز توسعه بخش میراث فرهنگی و گردشگری آمده، یکی از مشکلات حوزه گردشگری عدم سرمایهگذاریهای مناسب و کافی برای بهرهبرداری بهینه از امکانات و منابع موجود و همچنین نوسازی و ارتقای تأسیسات فرسوده است. بهعبارت دیگر، بر مبنای این سند انجام سرمایهگذاری مناسب در این زمینه یکی از الزامات توسعه گردشگری محسوب میشود و تحقق این امر در شرایطی که دولت از توانایی کافی برای تأمین منابع مالی طرحهای سرمایهگذاری برخوردار نیست، مستلزم استفاده از توانمندیهای بخش خصوصی است. سرمایهگذاری در صنعت گردشگری نیازمند توسعه زیرساخت اقتصادی، فراهمکردن شرایط اجتماعی مناسب و بهبود روابط سیاسی با سایر کشورهاست. عدم شناخت، فقدان مطالعات امکانسنجی در طرحهای گردشگری، عدم استفاده از نیروی انسانی کارآمد، تصورات منفی گردشگران درباره امنیت برخی مقاصد، تبلیغات نامناسب، نارسایی محلهای استقرار، موانع حمل و نقل، خدمات فرودگاهی نامناسب، نقش ناکارآمد دولت و نهادهای دولتی از عمده‌ترین مشکلات این صنعت بهشمار میرود (نصرتی، 1396). با این همه، جذب سرمایه منوط به شناسایی عوامل مؤثر بر آن و ایجاد تغییرات مناسب در آن‌هاست (فلاح فعال و کیاکجوری، 1400).
استان اردبیل یکی از مقاصد اصلی گردشگری کشور، از پتانسیل و جاذبههای گردشگری فراوانی برخودار است. استان اردبیل سالانه در حدود 4 تا 5 میلیون گردشگر از سراسر ایران و خارج از کشور جذب میکند. هر چند این استان به چشمههای آبگرم و معدنی شهرت دارد اما میتوان گفت جاذبههای طبیعی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی آن کمتر از چشمههای آب معدنی و آب درمانی نیست که متأسفانه در برنامه گردشگری استان کمتر بدانها توجه شده است. بنابراین، نگاه کلی به وضعیت گردشگری و توسعه آن در استان نشان میدهد که گردشگری منطقه بهصورت نامتوازن رشد کرده و اکثر نواحی استان از مزایای آن بهرهمند نیستند (افراخته و همکاران، 1395). این امر ضرورت سرمایهگذاری در سایر نواحی استان جهت تبدیل پتانسیلهای بالقوه گردشگری به ظرفیتهای بالفعل را نشان میدهد. با توجه به مطالب فوق این پژوهش در پی پاسخگویی به این سؤال است که چگونه میتوان سرمایهگذاران داخلی و خارجی را تشویق به سرمایهگذاری در صنعت گردشگری نمود؟
مبانینظری و پیشینه پژوهش
سرمایهگذاری در گردشگری
توسعه فعالیتهای اقتصادی بدون فراهمسازی شرایط افزایش تشکیل سرمایه امکانپذیر نخواهد بود. سرمایهگذاری، متغیر کلیدی اقتصاد است، بهطوریکه هم در طرف تقاضا، هم عرضه و هم در پویایی رشد هر اقتصادی نقش برجستهای ایفاء میکند. بنابراین، تحلیل صحیح اقتصاد کلان مستلزم تحلیل صحیح سرمایهگذاری است (شاهآبادی و همکاران، 1399). ارزیابی سرمایهگذاری در گردشگری (بهعنوان یک صنعت چند بخشی) موضوع پیچیدهای است (پلزاکووا، ۲۰۲۲)8. مطابق تعریف شورای جهانی سفر و جهانگردی، سرمایهگذاری در گردشگری شامل توسعه محلهای اقامت و نگهداری ساختمانهای جدید، مبلمان و تجهیزات برای نوسازی هتلها، متلها و خانههای تعطیلات موجود؛ حمل و نقل توریستی مانند اتوبوس، هواپیما و کشتیهای تفریحی؛ پروژههای سرمایهگذاری و ترمیم اماکن و مکانهای دیدنی توریستی؛ پروژههای مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات گردشگری میشود. این سرمایهگذاریها نه‌تنها بازده اقتصادی را تضمین میکنند، بلکه بازده زیست محیطی را نیز بههمراه دارند. بازده اقتصادی شامل درآمد گردشگری، اشتغالزایی، مهارتافزایی، دستمزد بالاتر و درآمد مالیاتی است. بازده زیست محیطی نیز شامل بهبود بهرهوری انرژی، نگهداری مناسب از آب و پسماند و حفاظت از اکوسیستم و تنوع زیستی است. بنابراین، سرمایهگذاری بیشتر در صنعت گردشگری باعث تحریک درآمد بلندمدت، نوآوری و رشد پایدار خواهد شد (پاراماتی و دیگران، ۲۰۱۸)9. سرمایهگذاری در توسعه گردشگری، نه تنها برای بخش گردشگری؛ بلکه برای سایر بخشهایی که بهطور غیرمستقیم با آن مرتبط هستند نیز دستاوردهای قابلملاحظهای بههمراه دارد. این بخشها شامل بخشهای حمل و نقل و بخشهای کاری مربوط به بهبود زیرساختها و بخشهای کشاورزی و تولیدی است که بخش گردشگری را با مواد غذایی و سایر کالاها و خدمات تأمین میکنند (اسپنسر و مک بن، ۲۰۲۰)10. با علم به این واقعیت که گردشگری بخشی برخوردار از پتانسیل درآمدزایی و اشتغال است، سرمایهگذاریها برای تقویت و ترقی این بخش ضروری است. برعکس، تأخیر/ لغو سرمایهگذاریهای گردشگری منجر به کاهش سطح توسعه گردشگری خواهد شد (آکرون و دیگران، ۲۰۲۰)11.
گریز از سرمایهگذاری در گردشگری، تابع عوامل مختلفی است. این صنعت، نیازمند سرمایههای کلان است. از اینرو، چنین سرمایهگذاریهای کلانی ریسک بالایی را نیز بههمراه دارد. از جمله دلایلی که سبب عدم ریسکپذیری سرمایهگذاری در گردشگری شده، باورهای فرهنگی مردم است. برخی از خلقیات ضد توسعه مانند سوءظن به سرمایهداران، حسادت منافع دیگران، منفعتطلبی فردی و اولویتدادن به مقاصد شخصی موانعی بر سر راه سرمایهگذاری هستند. فقدان افق دید بلندمدت نیز از موارد فرهنگی مانع سرمایهگذاری است. بدین معنا که افرادی که در این حوزه سرمایهگذاری میکنند بر بازدهی سریع آن متمرکز شده و در نتیجه به اهداف بلندمدت و پروژههای عظیم وقعی نمینهند. علیرغم اینکه نهادهای مرتبط تسهیلات کمی را در اختیار سرمایهگذاران قرار میدهند؛ دریافت مالیات، عوارض، ارزش افزوده، نرخ بالای سودهای بانکی همچنان پا برجاست. از طرف دیگر، طرحهای حمایتی و تشویقی کافی نیز وجود ندارد. فقدان امنیت سرمایه مسألهای سیاسی و اقتصادی است که در توسعه گردشگری نقشی کلیدی دارد. در مواقعیکه عدم امنیت برای سرمایهگذاری وجود دارد، این بخش با فرار سرمایه و عدم سرمایهگذاری خارجی در این صنعت مواجه است. علاوه بر این، نقش گروههای تأثیرگذار بر فرار سرمایه شایان توجه است. وقتی نگرش این گروهها به سمت موافقت با گردشگری نیست و آن را سرمایهگذاری در امور ضد فرهنگی میدانند و به آن نگاهی همچون هجمه فرهنگی دارند، تأثیر چنین نگرشی مانع از بهکارگرفتن سرمایه در این حوزه میشود. در موارد بسیاری بخش خصوصی نیازمند حمایت بخش دولتی است؛ اما در عمل این دو بخش بهگونهای جداگانه عمل نموده و در نهایت نیز از فرصت همکاری باز میمانند. از سوی دیگر، در برخی موارد در این پروژهها بخش خصوصی و دولتی بهعنوان رقیب وارد صحنه میشوند که نتیجه آن در اکثر موارد شکست بخش خصوصی است. بوروکراسی نیز میتواند مانع تمایل به سرمایهگذاری شود. اما زمانی که این قوانین انعطافناپذیر هستند، موانعی برای سرمایهگذاری میشوند (شاهزیدی و همکاران، 1399).
جدول 1. حوزههای رایج سرمایهگذاری در گردشگری
فعالیتها | فراوانی سرمایهگذاری | ||
دائمی | گاه و بيگاه | بندرت | |
هتلها و موارد مشابه | * |
|
|
رستورانها و موارد مشابه | * |
|
|
خانههای دوم | * |
|
|
تجهیزات اجاره حمل و نقل مسافر | * |
|
|
خدمات حمل و نقل مسافر راهآهن |
| * |
|
خدمات حمل و نقل مسافر هوایی |
| * |
|
خدمات حمل و نقل مسافر جادهای |
|
| * |
خدمات پشتیبانی حمل و نقل مسافر |
|
| * |
آژانسهای مسافرتی و موارد مشابه |
|
| * |
خدمات فرهنگی |
|
| * |
ورزش و سایر خدمات تفریحی |
|
| * |
منبع: (آنکتاد، ۲۰۰۷)12
پیشینه پژوهش
مدلهای نظری موجود در زمینه سرمايهگذاری را میتوان به سه طبقه كلی مدلهای شتاب، سود انتظاری و نئوكلاسیک تقسیمبندی كرد. از نظر اقتصاددانان كلاسیک، تقاضا برای سرمايهگذاری تابع غیرمستقیمی از نرخ بهره و بازار سرمايه تعیین‌كننده اين نرخ است. نئوكلاسیکها علاوه بر تأيید نظريات كلاسیکها نظريات خود را براساس مفاهیم نهايی و مطلوبیت نهايی بیان میكنند. در اين مکتب، سرمايهگذاری از عامل سرمايه شروع میشود و قیمتها در تصمیمات سرمايهگذاری نقش زيادی دارد. از نظر كینز13 سرمايهگذاری به كارايی نهايی سرمايه نسبت به نرخ بهره هزينه فرصت منابع سرمايهگذاری شده بستگی دارد و سرمايهگذاری واقعی تا آن حد صورت میگیرد كه نرخ بازده نهايی بالاتر از نرخ بهره بازار شود. نظريه شتاب، سرمايهگذاری را يک نسبت خطی از تغییرات تولید در نظر میگیرد. بر اساس اين نظريه با وجود نسبت رشد سرمايه به محصول، محاسبه سرمايهگذاری مورد نیاز برای حصول مقدار مشخصی از تولید ساده خواهد بود. در اين مدل انتظارات، سودآوری و هزينههای سرمايه نقش ندارند (ریحانی همدانی و همکاران، 1396).
جدول 2. خلاصه پژوهشهای انجام گرفته پیرامون سرمایهگذاری در بخش گردشگری
پژوهشگران | جامعه آماری/ دادهها | عوامل اثرگذار | روش پژوهش |
شاهزیدی و همکاران (1399) | متخصصان دانشگاهی، فعالان و مسئولان | فرهنگ، اقتصاد و سیاست، و بوروکراسی مغایر سرمایهگذاری | کیفی (تحلیل تم) |
جعفری و مکاران (1399) | صاحبنظران گردشگری، هتلداری و سرمایهگذاری خارجی | موانع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و مدیریتی | کیفی (تحلیل تم) |
متانی و امیری (1397) | مدیران و کارکنان فرمانداری، محیط‌زیست، شهرداری، منابع طبیعی، ارشاد و معاونت سرمایهگذاری اداره کل میراثفرهنگی و صنایعدستی و گردشگری استان مازندران و سرمایهگذاران | زیرساختها، جاذبههای مناسب، امنیت اقتصادی و اجتماعی برای سرمایهگذاران، در نظرگرفتن تسهیلات در حوزه گردشگری | کمی (توصیفی) |
رحمانی و رهنما (1395) | کارشناسان شهرداری، میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری، اداره کل اقتصاد و امور مالیاتی، سرمایهگذاران، اصناف و بخش خصوصی فعال در گردشگری شیراز | بوروکراسی در انعقاد قراردادها، مدت زمان سوددهی، سودآوری پروژه در مقایسه با پروژههای رقیب، میزان سرمایه مورد نیاز و نرخ بهره بانکی | کمی (توصیفی) |
جدول 2. خلاصه پژوهشهای انجام گرفته پیرامون سرمایهگذاری در بخش گردشگری
پژوهشگران | جامعه آماری/ دادهها | عوامل اثرگذار | روش پژوهش |
لاو و همکاران (2022)14 | استفادهکنندگان از امکانات دو منطقه گردشگری استرالیا | همسویی جهتهای استراتژیک، پیچیدگی فرآیند تأیید، کارایی (زمان‌بندی) فرآیند تأیید، کیفیت و ماهیت تصمیمگیری، میزان اعتماد به شورا، اتکای اقتصادی جامعه به گردشگری، سطح حمایت جامعه | کمی (توصیفی) |
لی هوآنگ با و همکاران (2020)15 | 660 نفر از سرمایهگذاران منطقه سانه هوآ ویتنام | منابع گردشگری، عوامل اقتصادی محلی، سیاسی ـ اجتماعی محلی، زیرساختی | کمی (توصیفی) |
کرو و مارتینز (2020)16 | دادههای آماده مربوط به فرانسه و نوزده کشور سرمایهگذار در صنعت هتل و رستورانداری | اختلافهای مالیاتی بین فرانسه و کشورهای سرمایهگذار، هزینة کار، فراوانی نیرویکار ماهر، عرضة کالاهای عمومی، سهم کل سرمایهگذاری مستقیم خارجی | کمی (مدل پنل) |
مریث و همکاران (2020)17 | 382 پاسخدهنده از شش منطقه لنکاوی در مالزی | دانش، انتظار سود، انگیزه، فرصت، پسانداز و نگرش | کمی (توصیفی) |
لی و همکاران (2017)18 | دادههای آماده مربوط به سرمایهگذاری مستقیم خارجی در 21 کشور میزبان به مدت 10 سال | محیط سرمایهگذاری، مقیاس گردشگری خارج از کشور برای کشور میزبان، مقیاس اقتصاد گردشگری، سطح تجارت، نوآوری | کمی (مدل پنل) |
کریستجانسدوتیر (2016)19 | ایسلند و نروژ و کشورهای شمال اروپا | اندازه اقتصاد و بازار، مالیات، نیروی کار ماهر، فاصله فرهنگی | کمی (مدل پنل) |
فالک (2016)20 | 2420 پروژه سرمایهگذاری مستقیم خارجی از 50 کشور مادر در 104 کشور | اندازه بازار، وجود زبان مشترک، افزایش سطح مقررات تجاری، نرخ مالیات، حداقل دستمزد | کمی (مدل پنل) |
آصف و همکاران (2015)21 | نمونهای از 123 مقصد میزبان بینالمللی | مهمترین عوامل: استقبال، زیرساخت، عوامل اقتصادی اجتماعی سایر عوامل: فرصتهای گردشگری، کیفیت منابع انسانی، ثبات سیاسی، محدودیتها و مقررات، نزدیکی فرهنگی و توسعهای، مزیت قیمت | کمی (مدل پنل) |
ادامه جدول 2. خلاصه پژوهشهای انجام گرفته پیرامون سرمایهگذاری در بخش گردشگری
پژوهشگران | جامعه آماری/ دادهها | عوامل اثرگذار | روش پژوهش |
ژانگ و همکاران (2012)22 | دادههای سری زمانی برای 30 استان چین بین سالهای 1990 تا 2009 | اندازه بازار و تقاضا، FDI واقعی، محیط کسب و کار، سیاست و رویدادهای بزرگ | کمی (مدل پنل) |
نانسونگل (2011)23 | مالاوی در جنوب شرقی آفریقا | عوامل اقتصادی، زیرساختی، سیاسی و دولت، رقابتی و عوامل طبیعت | کمی (توصیفی) |
ژوئیلت و همکاران (2011)24 | اطلاعات ثانویه برای شناسایی شرکتهای چند ملیتی با برنامه توسعه هتل در چین | سیاستهای دولت، حضور کارآفرینان محلی، رویدادهای بزرگ، پتانسیل بازار | کیفی (نظریه دادهبنیاد) |
منبع: یافتههای پژوهش
مرور معدود پژوهشهای انجام شده پیرامون علل و عوامل اثرگذار بر جذب سرمایهگذار و سرمایهگذاری در بخش گردشگری، نمایانگر پراکندگی مطالعات فوق و عدم تبعیت آنها از مدلهای نظری معمول در ادبیات اقتصاد و سرمایهگذاری است.
روش‌شناسی پژوهش
این پژوهش از نظر هدف در دسته پژوهشهای کاربردی ـ توسعهای و بهلحاظ استراتژی، یک پژوهش آمیخته است که ماهیتاً در زمره پژوهشهای اکتشافی دو مرحلهای کیفی ـ کمی قرار دارد؛ به این صورت که در مرحله اول با استفاده از روش کیفی (تئوری دادهبنیاد)، ابعاد، مؤلفهها و شاخصهای مدل جذب سرمایهگذار در صنعت گردشگری شناسایی و سپس برای تعیین روابط نهایی مدل، از روش کمی (مدلیابی معادلات ساختاری) استفاده شد. به جهت آنکه در پژوهشهای پیشین، عوامل تأثیرگذار بر جذب سرمایهگذار در صنعت گردشگری شناسایی نشده و مدل معتبری در این زمینه وجود ندارد، تئوری دادهبنیاد بهعنوان راهبرد پژوهش در بخش کیفی در نظر گرفته شد. زمانیکه برای تبیین یک فرآیند، نظریهپردازی ضرورت داشته باشد، از روش کاربردی و مناسب آن استفاده نمود تا نظریهسازی صحیح را تضمین نمود (حسنزاده و همکاران، 1400). رهیافت سیستماتیک به جهت چارچوب از پیش تعریف شدهای که برای ترسیم مدل و روابط میان عوامل استخراج شده برقرار میسازد از استقبال بیشتری نزد پژوهشگران برخوردار شده و غالب پژوهشگران نیز به اقتضای نوع سؤالات و اهداف پژوهش این رویکرد را بر میگزینند. این پژوهش نیز براساس طرح نظاممند استراوس و کوربین شکل گرفته است. این رهیافت از پارادایم منطقی خلق شده استفاده مینماید و با شکلگیری فرضیهها خاتمه مییابد (سیادت و همکاران، 1398). تحلیل دادههاي کیفی براي نظریهپردازي، مستلزم استفاده از کدگذاري باز، محوري و انتخابی است. به این ترتیب، برای شناسایی عوامل تأثیرگذار بر جذب سرمایهگذار در پتانسیلها و فرصتهای گردشگری استان اردبیل و ارائه آنها در قالب یک مدل پیشنهادی منسجم، از مراحل کدگذاری سهگانه فوق استفاده شد.
ابزار اصلی در مرحله کیفی، مصاحبه نیمهساختاریافته است. فرم مصاحبه با مطالعه ادبیات و نحوه نگارش پروتکلهای مصاحبه در پژوهشهای پیشین با 5 سؤال طراحی شد. اطلاعات لازم، با بهرهمندي از نظرات مدیران و مسئولین اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان، فعالان و سرمایهگذاران بالقوه و بالفعل گردشگری و خبرگان دانشگاهی جمعآوري میشود. در بخش کیفی، نمونهها بر اساس روش نمونهگيري هدفمند و از نوع گلوله برفی انتخاب میشوند. بر این اساس، در پایان هر مصاحبه از مشارکتکننده خواسته میشود تا بر حسب شناخت خود از موضوع و هدف تحقیق، افراد مطلع دیگری را که میتوانند به شناسایی عوامل اثرگذار بر جذب سرمایهگذار در بخش گردشگری کمک کنند معرفی نمایند. انتخاب خبرگان با توجه به دو معیار: داشتن حداقل پنج سال سابقه کاري در سمتهاي مرتبط با مدیریت گردشگری، سرمایهگذاری، بازاریابی و برخورداری از تحصیلات کارشناسیارشد به بالا (مدیریت جهانگردی و بازاریابی) انجام میپذیرد و تعداد آنها بر اساس دستيابي به اشباعنظری در مصاحبهها مشخص میشود. اشباع نظری، مرحلهای است که در آن دادههای جدیدی در ارتباط با مقوله پدید نمیآید، مقوله گستره مناسبی مییابد و روابط بین مقولهها برقرار و تأیید میشود (آقازاده کماکلی و همکاران، 1401). بنابراین، مصاحبهها تا زمانی تداوم مییابد که مصاحبهشوندگان مطلب جدیدی پیرامون عوامل تأثیرگذار بر جذب سرمایه ذکر نمایند.
پس از ترسیم مدل پیشنهادی در بخش کیفی، مدل فوق بایستی در بخش کمی مورد آزمون اعتبارسنجی قرار گیرد تا قابلیت تعمیمپذیری یابد. به این منظور از مدلسازی معادلات ساختاری استفاده میگردد. در این بخش، ابعاد و شاخصهای شناسایی شده در جذب سرمایهگذار در مرحله کیفی، مبنای طراحی پرسشنامه قرار گرفت. در مرحله كمي نيز، جامعه آماری تحقیق مشتمل بر کلیه سرمایهگذاران، صاحبنظران و کارشناسان شاغل در حوزه سرمایهگذاری و گردشگری استان اردبیل هستند که تعداد آنها با استفاده از فرمول نمونهگیری 220 نفر مشخص و با استفاده از روش نمونهگیری در دسترس انتخاب شدند.
یافتههای پژوهش
یافتههای بخش کیفی
مصاحبهها بهصورت جلسات فردی اجرا و در ابتدای شروع جلسه، هدف از انجام پژوهش بهطور کامل و شفاف برای مصاحبهشوندگان تشریح شد. مصاحبهها عمدتاً بهصورت حضوری (17 نفر) و تلفنی (هشت نفر) انجام شد که در نهایت با 25 نفر مصاحبه به پایان رسید. مبنای تعیین تعداد مصاحبهها، رسیدن به اشباعنظری است. به این معنا که از مصاحبه 24 و 25، مصاحبهشوندگان مطالب جدیدی را پیرامون عوامل تعیینکننده مدل جذب سرمایهگذار مطرح نکردند و به این ترتیب اشباع نظری محقق شد. در مجموع، بیش از 1680 دقیقه (28 ساعت) مصاحبه در حدود پنج ماه از طریق هماهنگی با خبرگان انجام گرفت. در این بخش، مراحل کدگذاریها (کدگذاریباز، انتخابی و نظری) و سپس مدلنهایی بخش کیفی تحقیق ترسیم میشود.
کدهای مصاحبههای انجام شده با 25 نفر از خبرگان طی کدگذاری باز استخراج و در مرحله بعد این کدهای مشترک به انضمام کدهای با اهمیت از دید پژوهشگر بهعنوان کدهای نهایی مشخص شدند. برای طبقهبندی دقیق مفاهیم بین مقولهها باید هر مفهوم، بعد از تفکیک برچسب خورده و دادههای خام با بررسی دقیق متن مصاحبهها مفهومسازی شوند.
جدول 3. نمونهای از کدگذاریباز
واحدهای معنا | کدهایباز | کد مصاحبهشونده |
6 درصد یارانه تسهیلات بانکی توسط خود سازمان میراثفرهنگی به طرحهایی که توسط سازمان به بانکها جهت اخذ تسهیلات معرفی میشوند اختصاص مییابد. | سیاستگذاری در جذب سرمایه | 3E |
منبع: یافتههای پژوهش
در مرحلة بعد، كدهاي اوليه بهدليل تعداد زيادشان به كدهاي مفهومی انتزاعیتر تبديل ميشوند. از این مرحله تحت عنوان فشرده‌سازی کدهای استخراج شده یاد میشود. به اینصورت که با مقايسه مداوم كدها از نظر تشابه و تفاوت در مفاهيم، مقولههای فرعی و در نهایت با مقایسه و کنار هم قرار دادن مقولههای فرعی مشابه، مقولههای اصلی شكل میگیرند. بر اساس تحليل مصاحبه‌هاي صورت گرفته، 54 كد باز اوليه شناسايي شدند كه اين كدهاي اوليه به 18 مقوله فرعی و در نهایت هفت مقوله اصلی تبدیل شدند. این مقولههای اصلی شامل عوامل مربوط به محیط گردشگری، مدیریت جذب سرمایهگذاری، کیفیت زیرساختها، عوامل اجتماعی، راهبرد حمایتکننده، تمایل به سرمایهگذاری و تقویت جایگاه گردشگری است.
جدول 4. نمونهای از مفاهیم و مقولههای استخراج شده از مرحله ثانویه کدگذاری باز
مفاهیم مرتبط | مقولههای فرعی | مقوله اصلی |
افزایش تعداد پروژههای سرمایهگذاری | تمایلرفتاری | تمایل به سرمایهگذاری |
افزایش حضور سرمایهگذاران در مناطق مستعد سرمایهگذاری | ||
علاقهمندی سرمایهگذاران به سرمایهگذاری در استان | تمایلنگرشی | |
اعتقاد به پتانسیل بالای استان برای سرمایهگذاری در گردشگری |
منبع: یافتههای پژوهش
مرحله دوم، کدگذاریمحوری است. کدگذاریمحوری، فرایند تبدیل مفاهیم به مؤلفههاست. برای این کار نظریهپرداز از مجموعه مفاهیم مرحله کدگذاری باز، یک مقوله را با عنوان مقولهمحوری انتخاب میکند و طی فرایندی سایر مفاهیم هم معنا را به آن مرتبط میسازد. بدین ترتیب که ابتدا پدیدة محوری پژوهش، براساس تأکید مصاحبهشوندگان و مبانی نظری تحقیق تعیین و سپس سایر مقولهها شامل شرایط علی (چه عواملی منجر به ایجاد پدیدهمحوری میشوند)؛ راهبردها (اقداماتی که در پاسخ به پدیده محوری حاصل میشود)؛ شرایط مداخلهگر (شرایط عام مؤثر بر راهبردها)؛ شرایط زمینهای (شرایط خاص مؤثر بر راهبردها)؛ و پیامدها (نتایج استفاده از راهبردها) شناسایی شده و به آن ربط داده میشوند.
پدیده محوری، به ایده یا پدیدهای اطلاق میشود که اساس و محور فرایندی است که تمام مقولههای اصلی دیگر به آن ربط داده میشود. «تمایل به سرمایهگذاری از سوی سرمایهگذاران»، بهعنوان مقولهمحوری مطرح میشود که سایر مقولات با آن مرتبط هستند. زیرا جذب سرمایه برای مقاصد گردشگری، بدون ایجاد تمایلات رفتاری و نگرشی به سرمایهگذاری در سرمایهگذاران امکانپذیر نیست. براساس اصول بنیادین نظریة مطلوبیت كه توسط نویمان و مورگنسترن25 (1947) توسعه داده شد، یک سرمایهگذار ریسکگریز و علاقهمند به حداکثرسازی ثروت است. بنابراین، در تعداد پروژههای سرمایهگذاری بیشتری حضور مییابد و پتانسیل بالای استان برای سرمایهگذاری بر نگرش او تأثیر مثبت میگذارد.
شرایط علّی، شامل مواردي هستند که مستقیماً بر پدیده محوری تأثیرگذار بوده و یا ایجادکننده و توسعهدهنده آن قلمداد میشوند. به بیان دیگر، این مقولات سنگ بنای جذب سرمایهگذار هستند. بر این اساس میتوان شرایط علی در شکلگیری تمایل به سرمایهگذاری را میان سرمایهگذاران به دو مقوله اصلی مرتبط با «محیط گردشگری و مدیریت جذب سرمایهگذاری» منتسب کرد. این دو عامل میتوانند بر توان مقاصد گردشگری در ایجاد تمایل به سرمایهگذاری در میان سرمایهگذاران و در نتیجه جذب سرمایه تأثیر گذارند. محیط گردشگری استان اردبیل بسیار جذاب بوده و تنوع جاذبههای طبیعی، فرهنگی ـ تاریخی، تفریحی و سایر جاذبهها (مناطق نمونه گردشگری) از یکسو و افزایش ورود گردشگر در چند سال گذشته توانسته بر جذابیتهای آن بیفزاید. موضوع تأثیرگذار دیگر، وجود هماهنگی و همکاری مسئولان و مدیران استانی و شهری در جهت حمایت از سرمایهگذاری بخش خصوصی در گردشگری، معافیت سرمایهگذاران از عوارض تغییر کاربری و تأمین اعتبار موردنیاز زیرساختها (آب، برق، راه، تلفن، گاز) تا محل اجرای طرح (ورودی منطقه نمونه گردشگری) است که توانسته توجیهات لازم را برای ورود سرمایهگذار فراهم آورد.
شرایط زمینهای، مشتمل بر شرایط خاصی است که بر راهبردها تأثیر میگذارد. شرایط زمینهاي، عواملی را شامل میشوند که بدون آنها جذب سرمایهگذار در گردشگري امکانپذیر نیست. از دید خبرگان، «کیفیت زیرساختهای گردشگری» میتوانند موقعیت مقاصد گردشگری را در جذب سرمایهگذار ارتقاء بخشند. این زیرساختها میتوانند در بخش حمل و نقل، اقامتی ـ پذیرایی، ارتباطی و بهداشتی باشند. تقویت راههای ارتباطی استان و راههای دسترسی به مناطق گردشگرپذیر (زمینی و هوایی)، درنظر گرفتن واحدهای پذیرایی بین راهی متناسب با ظرفیتهای گردشگران ورودی به شهرهای استان دسترسی و تقویت سرعت
اینترنت و وجود سرویس‌های بهداشتی مناسب، زمینهساز تمایل سرمایهگذاران به سرمایهگذاری در استان است.
شرایط مداخلهگر، شامل شرایط عامتری همچون زمان، فضا و فرهنگ میشود که بهعنوان تسهیلگر یا محدودکننده راهبردها عمل میکنند. در این پژوهش، سه مقوله وجود «امنیت در مقصد گردشگری»، «کیفیت نیرویکار حاضر در مقصد» و «پذیرش عمومی ساکنان و استقبال آنان از توسعه گردشگری در منطقه» بهعنوان مقولههای مداخلهگر در نظر گرفته شدهاند.
بدون تردید اصل اول در سرمایهگذاری وجود امنیت در مقصد گردشگری است. بدون وجود امنیت اجتماعی و روانی، پتانسیلی برای ورود گردشگر وجود نخواهد داشت. بنابراین، نمیتوان انتظار تزریق سرمایه در مقصد فاقد امنیت را داشت. بخشی از زیرساختهای سرمایه در مقصد را نیروی انسانی حاضر در آن شکل میدهد. وجود نیروی کار محلی آموزشدیده و هزینه پایین آن، اجرای برنامههای متنوع سرمایهگذاری را تسریع بخشیده و صرف هزینههای مازاد تأمین نیروی مورد نیاز را کاهش میبخشد.
راهبردها در واقع طرحها و کنشهایی هستند که خروجی مقولهمحوری مدل بوده و به پیامدها ختم میشوند. با توجه به تحليلهاي صورت گرفته، «اقدامات حمایتکننده» بهعنوان راهبرد برگزیده شد. به این معنا که تحقق جذب سرمایهگذار به مقاصد گردشگری مستلزم پیادهسازی و اجرای راهبردهای تسهیلکننده و ترغیبکننده مناسب است. جذب سرمایهگذار، بدون اقدامات حمایتی ممکن نیست. این اقدامات نخست باید بتوانند روند سرمایهگذاری را تسهیل نمایند. بنابراین، فعالیتهایی همچون تسهیل و تسریع روند اداری صدور مجوزها، شرایط اخذ وام و تسهیلات بانکی، درنظرگرفتن معافیتهای مالیاتی و ابهامزدایی قوانین و مقررات سرمایهگذاری، گام مؤثری تلقی میشود. همچنین، تبلیغات و اطلاعرسانی برای سرمایهگذاری در مناطق نمونه گردشگری از طریق شناساندن پتانسیلها و جاذبههای گردشگری استان، ترغیب سرمایهگذاران برای بهرهبرداری و سرمایهگذاری روی مناطق بدون استفاده گردشگری و برگزاری سمینارها و نشستهای سرمایهگذاری با همکاری ارگانها و نهادهای مختلف بهمنظور شناخت ظرفیتها و شرایط سرمایهگذاری میتواند نقشی انکارناپذیر در ترغیب به انتقال سرمایهها به استان داشته باشد.
پیامدها همان نتایج کنشها و واکنشها هستند. از دیدگاه خبرگان، «بهبود وضعیت معیشت مردم محلی» و «بهبود وضعیت گردشگران» بهعنوان پیامدهای اجرای راهبردها معرفی شدهاند. در صورتیکه راهبردهای تسهیل و ترغیبکننده در بسترهای مرتبط به خوبی اجرا شوند، میتوان انتظار داشت که جایگاه گردشگری در استان تقویت شود. به این معنا که هم رونق گردشگری تأثیر خود را بر بهبود وضعیت معیشت مردم و هم بر بهبود وضعیت گردشگران نمایان سازد.
مدل پارادایمی، بر اساس الگوی استراوس و کوربین و بر مبنای استدلالهای صورت گرفته در مرحله کدگذاریمحوری ارائه شد. به این ترتیب، الگوی پیشنهادی با تعیین نقش مقولههای اصلی در قالب پدیدهمحوری (تمایل به سرمایهگذاری)، شرایط علی (عوامل مربوط به محیط گردشگری و مدیریت جذب سرمایهگذاری)، شرایط زمینهای (کیفیت زیرساختها)، شرایط مداخلهگر (عوامل اجتماعی)، راهبردها (راهبرد حمایتکننده) و پیامدها (تقویت جایگاه گردشگری) ترسیم گردید.
شکل 1. مدل پارادایمی عوامل راهبردی مؤثر بر جذب سرمایهگذار در صنعت گردشگری منبع: یافتههای پژوهش
كدگذاري انتخابي (بر اساس نتايج دو مرحله قبلي) مرحله اصلي نظريهپردازي است. در اين مرحله پژوهشگر بر حسب فهم خود از متن پديده مورد مطالعه، يا چارچوب مدل پارادايم را بهصورت روايت عرضه ميكند يا مدل پارادايم را بههم ميريزد و بهصورت ترسيمي نظريه نهايي را نشان ميدهد. همانطورکه در مدل نمایان است، تمایل به سرمایهگذاری در یک مقصد گردشگری (استان اردبیل) تحت تأثیر عوامل مربوط به محیط گردشگری و مدیریت جذب سرمایهگذاری قرار دارد. به این ترتیب، وجود منابع و جاذبههای گردشگری و رشد این صنعت در مقصد از یکسو و همینطور سیاستگذاری و مدیریت مناسب جذب سرمایه بههمراه وجود امنیت برای سرمایهگذاری؛ سرمایهگذاران را ترغیب به سرمایهگذاری در پروژههای متنوع گردشگری در منطقه مینماید. علاوه بر این، بهرهگیری از اقدامات حمایتکننده که جذب سرمایه را تسهیل و سرمایهگذار را مجاب به سرمایهگذاری در مقصد میکند، میتواند اثر فزایندهای ایجاد نماید. کیفیت زیرساختها (حمل و نقل، اقامتی ـ پذیرایی، ارتباطی و بهداشتی)، بستری را فراهم می‌آورند که بدون آنها تحقق راهبردهای جذب سرمایهگذار میسر نمیگردد. همچنین، وجود عوامل اجتماعی از جمله امنیت، کیفیت نیروی کار، قابلیت توسعه خدمات و پذیرش عمومی ساکنان اگرچه نسبت به عوامل بسترساز در سطحی دورتر قرار دارند اما بدون تردید بر شدت و ضعف راهبردهای حمایتی برای جذب سرمایهگذاران مؤثرند. سرانجام آنکه، اگر راهبردهای تسهیل و ترغیبکننده سرمایهگذاران بهدرستی برنامهریزی و اجرا شوند، میتوان انتظار داشت که جایگاه گردشگری در مقصد تقویت شود. این تقویت به معنای بهبود شرایط دو ذینفع اصلی گردشگری یعنی ساکنان محلی و گردشگران است. توسعه گردشگری در یک مقصد هم میتواند منجر به بهبود معیشت مردم محلی شده و هم میتواند رضایتمندی گردشگران را بهواسطه فراهمشدن امکانات و تسهیلات مطلوبتر گردشگری جلب نماید.
یافتههای بخش کمی
در بخش توصیفی، از مجموع 220 سرمایهگذار و صاحبنظر حوزه گردشگری استان اردبیل، 55 درصد بیشتر از 40 سال سن، غالب آنها تحصیلات لیسانس داشتهاند و شهر اردبیل بیش از سایر شهرهای استان کانون تمرکز سرمایهگذاران برای سرمایهگذاری بوده است.
پس از ترسیم مدل اولیه بهعنوان خروجی بخش کیفی، مدل فوق میبایست در بخش کمی و استنباطی مورد آزمون اعتبارسنجی قرار گیرد تا قابلیت تعمیمپذیری یابد. به این منظور، از تکنیک مدلسازی معادلات ساختاری در قالب سه بخش تحلیل مدل اندازهگیری، مدل ساختاری و برازش مدل کلی استفاده شد.
آزمون مدل اندازهگیری
پیش از آزمون فرضیات تحقیق، باید از صحت مدلهای اندازهگیری اطمینان یافت. در مدل اندازهگيري، پایایی و روایی مدل آزمون میشود. برای سنجش قابلیت اطمینان سازهها از دو شاخص پایایی مرکب و آلفای کرونباخ استفاده شد. به عقیده فورنل و لارکر (1981)، شرط برقراری پایایی این است که مقادیر پایایی مرکب و آلفای کرونباخ بزرگتر از ۷/۰ باشد. همانگونه که جدول 5 نشان میدهد، ضریب پایایی مرکب و آلفای کرونباخ برای کلیه ابعاد اصلی سازنده مدل جذب سرمایهگذار در گردشگری در سطح قابل قبول بالاتر از ۷/۰ قرار دارد.
جدول 5. بررسی پایایی متغیرهای پژوهش
متغیرها | پایایی مرکب | آلفای کرونباخ | (AVE) |
تقویت جایگاه گردشگری | ۸۷/۰ | ۷۵/۰ | ۷۸/۰ |
عوامل مربوط به محیط گردشگری | ۸۵/۰ | ۷۷/۰ | ۷۴/۰ |
عوامل مربوط به مدیریت جذب سرمایهگذاری | ۹۱/۰ | ۸۶/۰ | ۸۱/۰ |
زیرساختها | ۹۷/۰ | ۹۳/۰ | ۸۲/۰ |
عوامل اجتماعی | ۸۸/۰ | ۸۰/۰ | ۷۸/۰ |
راهبردهای حمایتکننده | ۹۲/۰ | ۸۳/۰ | ۷۱/۰ |
تمایل به سرمایهگذاری | ۹۰/۰ | ۷۸/۰ | ۸۵/۰ |
منبع: یافتههای پژوهش
برای پیادهسازی آزمون روایی، روشهای متفاوتی وجود دارد. اما روشهای روایی همگرا و واگرا از اعتبار و کاربرد بیشتری برخوردارند. منظور از روایی همگرا این است که آیا مؤلفهها دقیقاً همان مفهومی را میسنجند که موردنظر است. شرط برقراری روایی همگرا در مدل آن است که مقدار میانگین واریانسهای استخراج شده (AVE) برای ابعاد اصلی تشکیلدهنده مدل جذب سرمایهگذاری در گردشگری از حداقل مقدار ۵۰/۰ بالاتر محاسبه شود.
دومین ملاک آزمون اعتبار مدل اندازهگیری، روایی واگراست. در پی ال اس، بررسی این امر بوسیله یک ماتریس صورت میپذیرد که خانههای این ماتریس حاوی مقادیر ضرایب همبستگی بین سازهها و عناصر روی قطر آن، جذر مقادیر میانگین واریانسهای استخراج شده مربوط به هر سازه است. مدل در صورتی روایی واگرای قابل قبول دارد که اعداد مندرج در قطر اصلی از مقادیر زیرین خود بیشتر یا مساوی باشند.
جدول 6. بررسی روایی واگرای متغیرهای پژوهش
متغیر | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
تقویت جایگاه گردشگری | *۸۸/۰ |
|
|
|
|
|
|
عوامل مربوط به محیط گردشگری | ۰۶/۰ | ۸۶/۰ |
|
|
|
|
|
عوامل مربوط به مدیریت جذب سرمایهگذاری | ۱۰/۰ | ۱۱/۰ | ۹۰/۰ |
|
|
|
|
زیرساختها | ۰۶/۰ | ۶۸/۰ | ۲۴/۰ | ۹۰/۰ |
|
|
|
عوامل اجتماعی | ۰۲/۰ | ۳۰/۰ | ۱۱/۰ | ۶۰/۰ | ۸۸/۰ |
|
|
راهبردهای حمایتکننده | ۱۷/۰ | ۶۵/۰ | ۲۴/۰ | ۵۶/۰ | ۶۲/۰ | ۸۴/۰ |
|
تمایل به سرمایهگذاری | ۳۱/۰ | ۱۹/۰ | ۴۷/۰ | ۴۰/۰ | ۳۳/۰ | ۴۲/۰ | ۹۲/۰ |
* اعداد روی قطر ماتریس، جذر میانگین واریانس استخراج شده میباشند. منبع: یافتههای پژوهش
همانطورکه جدول 6 نشان میدهد، جذر میانگین واریانسهای استخراج شده مربوط به هر متغیر، نسبت به سایر مقادیر موجود در زیر آن بیشتر بوده و به این ترتیب، روایی واگرای متغیرهای اصلی پژوهش نیز تأیید شد.
آزمون مدلساختاري
بعد از حصول اطمينان از مناسب بودن روایی و پایایی مدلهای اندازهگيري، نوبت به آزمون فرضیههای پژوهش میرسد. بر مبنای مدل، روابط موجود میان متغیرها منجر به شکلگیری شش فرضیه شد. مسير نخست، تأثیر عوامل مربوط به محیط گردشگری را بر تمایل به سرمایهگذاری آشكار ميكند. در این تحلیل، مقدار ضریب مسیر ۴۸/۰ و معنادار (۴۰/۱۰) محاسبه شد. بنابراین فرضیه اول پژوهش تأیید شد. مسير دوم، تأثیر عوامل مربوط به مدیریت جذب سرمایهگذاری را بر تمایل به سرمایهگذاری آشكار ميكند. در این تحلیل، مقدار ضریب مسیر ۶۶/۰ و معنادار (۶۳/۱۹) محاسبه شد. بنابراین فرضیه دوم پژوهش تأیید شد. فرضیه سوم، منعكسكننده رابطه بین تمایل به سرمایهگذاری و راهبرد حمایتکننده است. در این تحلیل، مقدار ضریب مسیر ۱۳/۰ و معنادار (۵۶/۲) محاسبه شد. بنابراین فرضیه سوم پژوهش تأیید شد. فرضیه چهارم، منعكسكننده رابطه بین عوامل اجتماعی و راهبرد حمایتکننده است. در این تحلیل، مقدار ضریب مسیر ۴۵/۰ و معنادار (۲۰/۲) محاسبه شد. بنابراین فرضیه چهارم پژوهش تأیید شد. فرضیه پنجم، منعكسكننده رابطه بین کیفیت زیرساختها و راهبرد حمایتکننده است. در این تحلیل، مقدار ضریب مسیر ۳۹/۰ و معنادار (۶۶/۶) محاسبه شد. بنابراین فرضیه پنجم پژوهش تأیید شد. فرضیه ششم، نشاندهنده رابطه بین راهبرد حمایتکننده و تقویت جایگاه گردشگری است. در این تحلیل، مقدار ضریب مسیر ۳۱/۰ و معنادار (۳۱/۴) محاسبه شد. بنابراین فرضیه ششم پژوهش تأیید گردید.
جدول 7. نتایج آزمون فرضیهها
شماره | فرضیه | ضریب مسیر | معناداری | نتیجه |
1 | عوامل محیط گردشگری ـ تمایل به سرمایهگذاری | ۴۸/۰ | ۴۰/۱۰ | تأیید |
2 | عوامل مدیریت جذب سرمایه ـ تمایل به سرمایهگذاری | ۶۶/۰ | ۶۳/۱۹ | تأیید |
3 | تمایل به سرمایهگذاری ـ راهبرد حمایتکننده | ۱۳/۰ | ۵۶/۲ | تأیید |
4 | عوامل اجتماعی ـ راهبرد حمایتکننده | ۴۵/۰ | ۲۰/۲ | تأیید |
5 | کیفیت زیرساختها ـ راهبرد حمایتکننده | ۳۹/۰ | ۶۶/۶ | تأیید |
6 | راهبرد حمایتکننده ـ تقویت جایگاه گردشگری | ۳۱/۰ | ۳۱/۴ | تأیید |
منبع: یافتههای پژوهش
برازش کلی مدل
مدل پی ال اس، برخلاف مدلهای مبتنی بر کوواریانس فاقد شاخصهای متعدد برای برازش مدل است. اما شاخص 26GOF که مربوط به بخش كلي مدلهاي معادلات ساختاري است، چگونگی برازش مدل کلی را بهخوبی نمایان میسازد. این شاخص بین صفر و یک قرار دارد و مقادیر نزدیک به یک نشانگر کیفیت مناسب مدل است.
Gof=
در فرمول بالا، مقادیر اشتراکی نشانه میانگین مقادیر اشتراکی هر سازه و 
نيز مقدار ميانگين واريانس تبيين شده سازههاي درونزاي مدل است. محققان در روش پی ال اس، سه مقدار ۰۱/۰، ۲۵/۰ و ۳۶/۰ را بهعنوان مقادیر ضعیف، متوسط و قوی برای GOF معرفی نمودهاند. معيار GOF براي برازش مدل كلي ۳۷/۰ محاسبه شده كه نمایانگر برازش قوي است.
جدول 8 . آزمون کلی مدلساختاری
متغيرها | واريانس تبيين شده | مقادیر اشتراکی | GOF |
تقویت جایگاه گردشگری | ۱۰/۰ | ۷۸/۰ | ۳۷/۰ |
عوامل محیط گردشگری | - | ۷۴/۰ | |
عوامل مدیریت جذب سرمایهگذاری | - | ۸۱/۰ | |
زیرساختها | - | ۸۲/۰ | |
عوامل اجتماعی | - | ۷۸/۰ | |
راهبردهای حمایتکننده | ۳۲/۰ | ۷۱/۰ | |
تمایل به سرمایهگذاری | ۸۶/۰ | ۸۵/۰ |
منبع: یافتههای پژوهش
نتیجه‌گیری
یکی از پیچیدهترین مسائل صنعت گردشگری، جذب سرمایه است. اگرچه، اهمیت جذب سرمایه به بخش گردشگری برای مسئولان و سیاستگذاران مسجل شده اما موفقیت چشمگیری در جذب سرمایهگذار حاصل نگردیده است. شناخت عوامل مؤثر بر جذب سرمایهگذار میتواند در سیاستگذاری کشورهایی که نتوانستهاند از این عامل بهخوبی استفاده کنند مفید واقع گردد. بههمین سبب، پژوهش حاضر تمرکز خود را بر شناسایی این عوامل و ارائه آنها در قالب یک الگو قرار داد. از میان مولفههای تشکیلدهنده مدل تنها منابع و جاذبههای گردشگری در تحقیق وو و همکاران (2016)27، رشد صنعت گردشگری در پژوهش آصف و همکاران (2015)28، کیفیت زیرساختها در تحقیقات لیو و همکاران (2019)29، هرنگ و همکاران (2012)30 و در نهایت امنیت اجتماعی در پژوهش لیو و همکاران (2019) تکرار شدند که جنبه نوآوری پژوهش و رسالت آن را در پرکردن خلأهای موجود در خصوص نبود یک مدل قابل‌قبول سرمایهگذاری در گردشگری نمایان میسازد.
یافتههای پژوهش آشکار ساخت که تمایل به سرمایهگذاری در گردشگری بهعنوان پدیدهمحوری پژوهش، تابع عوامل مختلفی است. گروه نخست از این عوامل به محیط گردشگری مربوط هستند. بدون تردید وجود منابع و جاذبههای گردشگری در یک منطقه میتواند انگیزههای سرمایهگذاران را تحت تأثیر قرار دهد. تنوع جاذبههای طبیعی، فرهنگی ـ تاریخی، تفریحی و تعدد مناطق نمونه گردشگری پتانسیل یک مقصد را برای سرمایهگذاری برجسته میسازد. ضمن اینکه، افزایش ورود گردشگر و یا فعالیت مضاعف آژانسهای گردشگری برای جذب گردشگر به یک منطقه خاص، نمایانگر رشد صنعت گردشگری در آن منطقه است. گروه دوم از عوامل اثرگذار بر تمایل به سرمایهگذاری در بخش گردشگری به چگونگی مدیریت جذب سرمایهگذاری وابسته است. سرمایهگذاری در حوزه گردشگری نیازمند سرمایههای کلان است. از اینرو، چنین سرمایهگذاریهایی ریسک بالایی را نیز بههمراه دارد. فقدان امنیت سرمایه، مسألهای سیاسی و اقتصادی است که در توسعه گردشگری نقشی کلیدی دارد. وجود اعتماد کافی نزد سرمایهگذاران به سیاستها و اقدامات وعده داده شده نهادهای ذیصلاح در مورد حمایت از طرحهای سرمایهگذاری در گردشگری؛ پوشش بیمهای مناسب طرحهای سرمایهگذاری با هدف اعتمادسازی و همینطور معرفی طرحهای موفق گردشگری میتواند در ایجاد امنیت سرمایهگذاری اثربخش باشد. از سویدیگر، سیاستگذاری صحیح در جذب سرمایه، مبنای مدیریت جذب سرمایهگذاری است. هماهنگی و همکاری مسئولان و مدیران استانی و شهری در جهت حمایت از سرمایهگذاری بخش خصوصی در گردشگری؛ پایش طرحهای سرمایهگذاری در بخش گردشگری استان با هدف شناسایی نواقص و سیاستهای اصلاحی مناسب؛ معافیت سرمایهگذاران از عوارض تغییر کاربری و اعطای وامهاي بانكي با نرخ بهره پايين به سرمایهگذاران و همینطور شناسایی و اولویتبندی جاذبهها و ظرفیتهای گردشگری استان بهمنظور جذب سرمایهها به بخشهای مزیتدار، بخشی از سیاستهای پیشنهادی جهت مدیریت کاراتر جذب سرمایهگذاری است. یکی دیگر از عناصر سازنده مدل که بدون وجود آن جذب سرمایهگذار در گردشگري محقق نمیشود، کیفیت زیرساختها است. این زیرساختها در بخش حمل و نقل، اقامتی ـ پذیرایی، ارتباطی و بهداشتی میتوانند بستر مناسب را برای ترغیب سرمایهگذار فراهم سازند. بنابراین، توجه به بهبود زیرساختها، از جمله اقدامات پایهای برای ارتقای شرایط سرمایهگذاری است. در کنار زیرساختها، عوامل دیگری تحت عنوان عوامل اجتماعی نیز وجود دارند که در فرآیند جذب سرمایهگذار مداخله میکنند. گرچه از وجود امنیت در مقصد گردشگری، کیفیت نیروی کار حاضر در مقصد و پذیرش عمومی ساکنان و استقبال آنان از توسعه گردشگری در منطقه، بهعنوان شرایط عامتر یاد میشود اما این عوامل نیز با تأثیرگذاری مستقیم، راهبردهای جذب سرمایهگذار را با چالش مواجه میسازند. ایجاد امنیت اجتماعی و روانی در یک مقصد گردشگری، منوط به اقدامات مقتضی از سوی نهادهای امنیتی ـ انتظامی؛ بهبود کیفیت نیروی کار منوط به طراحی و اجرای برنامههای آموزشی هدفمند و کاربردی از سوی دانشگاهها و مؤسسات آموزشی؛ و سرانجام افزایش پذیرش گردشگران و توسعه گردشگری از طرف ساکنان در محل زندگیشان، وابسته به فعالیتهای فرهنگی و تشریح نقش اقتصادی/ اجتماعی در زندگی ساکنان با همکاری نهادهایی همچون سازمان میراثفرهنگی و گردشگری و صدا و سیماست. پدیدهمحوری، عوامل زمینهای و مداخلهگر، به طراحی راهبردهای جذب سرمایهگذار منتهی میشوند. هدف از اجرای راهبردها، ادارهکردن بهتر تمایل به سرمایهگذاری در بستر و زمینه حاکم است. تسهیل و تسریع روند اداری صدور مجوزها، دریافت وام، در نظرگرفتن معافیتهای مالیاتی و رفع ابهام در قوانین و مقررات مرتبط با سرمایهگذاری از یکسو و تبلیغات و اطلاعرسانی برای سرمایهگذاری در مناطق نمونه گردشکری، ترغیب سرمایهگذاران برای سرمایهگذاری روی مناطق بدون استفاده گردشگری و سرانجام برگزاری سمینارها و نشستهای سرمایهگذاری با همکاری ارگانها و نهادهای مختلف بهمنظور شناخت ظرفیتها و شرایط سرمایهگذاری در مناطق گردشگری، بخشی از راهبردهای تسهیل و ترغیبکننده برای حمایت از جذب سرمایهگذار است که به تقویت جایگاه گردشگری در مقصد بهواسطه بهبود وضعیت معیشت مردم محلی و گردشگران می‌انجامد.
منابع
آقازاده کماکلی، احمد؛ خردیار، سینا؛ آزادهدل، محمدرضا. (1401). «طراحی الگوی پیشبینی سپردهگذاری بانکی مبتنی بر حسابداری رفتاری و بازار پول». فصلنامه دانش سرمایهگذاری، دوره 11، شماره 43، صص 413ـ393.
افراخته، حسن؛ رهنمايي، محمدتقي؛ طهماسبي، اصغر؛ ايمني قشلاق، سياوش. (1395). «تحلیل نابرابریهای فضایی در توسعه منابع گردشگری (مورد مطالعه: استان اردبیل)». فصلنامه گردشگری و توسعه، سال 5، شماره 7، صص 128ـ107.
حسنزاده، علی؛ سلامی، سیدرضا؛ امیری، مقصود؛ بامداد صوفی، جهانیار. (1400). «ارائه مدل تراکم صنعتی برای ارتقای نوآوری فناورانه در صنایع ایران (با رویکرد سرمایهگذاری) و ضرورت بکارگیری آن». فصلنامه دانش سرمایهگذاری، دوره 10، شماره 40، صص 547ـ511.
جعفری، نرگس؛ نجارزاده، محمد؛ شالبافیان، علی اصغر. (1399). «ارائۀ چارچوبی برای شناسایی موانع جذب سرمایهگذاری مستقیم خارجی در ایران: کاربردی از تحلیل مضمون در صنعت هتل». فصلنامه گردشگری و توسعه، سال 9، شمارة 1، صص 151ـ130.
رحمانی، فاطمه؛ رهنما، علی. (1395). «بررسی عوامل مؤثر بر سرمایهگذاری در بخش گردشگری شهر شیراز». سومین کنفرانس بینالمللی مدیریت و اقتصاد، مشهد.
رضایی، محمدرضا؛ قاسمی، مسلم. (1401). «ارزیابی قابلیتهای گردشگری و نقش آن در توسعه شهری با تأکید بر برنامهریزی راهبردی (نمونه موردی: شهر کرمان)». فصلنامه سیاستگذاری محیط شهری، سال 2، شماره ۱ (پیاپی ۵)، صص 16ـ1.
ریحانی همدانی، حسن؛ تیموری، مصطفی؛ موسوی، سید روح‌الله؛ مصطفایی، محمد ابراهیم. (1396). «تحلیل توانمندیها و قابلیتهای منطقهای بخش تعاون استان همدان در جذب سرمایه از دیدگاه کارشناسان بخش تعاون». فصلنامه برنامهریزی منطقهای، سال 7، شمارۀ پیاپی 26، صص 80 ـ 69.
سیادت، سعیده؛ امینی، محمدتقی؛ پرهیزگار، محمدمهدی و سالار، جمشید. (1398). «طراحی و تبیین الگوی کنترل استراتژیک با رویکرد خودکنترلی بر مبنای نظریهپردازی دادهبنیاد». فصلنامه مدیریت سازمانهای دولتی، سال 8، شماره 1، صص 32ـ11.
شاهآبادی، ابوالفضل؛ نظیری، محمدکاظم؛ جمشیدی، امیر. (1399). «تأثیر فضای کسب‌وکار بر سرمایهگذاری کشورهای منتخب منطقه منا». فصلنامه مدیریت کسبو کارهای بینالمللی، سال 3، شماره 2، صص 80 ـ61.
شاهزیدی، مهری؛ موحدی، سحر؛ باقری، نفیسه. (1399). «شناسایی مهمترین مسائل گردشگری شهر اصفهان». دو فصلنامه مطالعات اجتماعي گردشگري، دوره 8، شماره 15، صص 220ـ193.
فلاح فعال، مسعود؛ کیاکجوری، کریم. (1400). «راهبردهای توسعه گردشگری پایدار و فرصتهای سرمایهگذاری (مورد مطالعه: منطقه آزاد تجاری ـ صنعتی انزلی)». فصلنامه توسعه و سرمایه، دوره 6، شماره 1 (پیاپی 10)، صص 52 ـ33.
متاني، مهرداد؛ اميري، محمدرضا. (1397). «بررسي نقش سرمايهگذاري و طرحهاي عمراني در توسعه صنعت گردشگري مازندران (مطالعه موردي: شهرستان سوادکوه)». فصلنامه نگرشهاي نو در جغرافياي انساني (جعرافياي انساني)، دوره 10، شماره 3، صص 219ـ203.
نصرتی، مهدی. (1396). «نقشه راه جذب و تشویق سرمایهگذاری خارجه در استان تهران. اداره کل امور اقتصادی و دارایی استان تهران»، مرکز خدمات سرمایهگذاری استان تهران.
ویسی، هادی. (1396). «بررسی سیاستگذاری صنعت گردشگری در قوانین بالادستی جمهوری اسلامی ایران». فصلنامه مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، دوره 7، شماره 25، صص 112ـ93.
Akron, S., Demir, E., Díez-Esteban, J. M., & García-Gomez, C. D. (2020). Economic policy uncertainty and corporate investment: Evidence from the US hospitality industry. Tourism Management, Vol. 77, In press.
Assaf, A., Josiassen, A., & Agbola, F. (2015). Attracting international hotels: Locational factors that matter most. Tourism Management, Vol. 47, 329–340.
Cró, Susana., Martins, António Miguel. (2020). Foreign Direct Investment in the tourism sector: The case of France. Tourism Management Perspectives, Vol. 33, 20 November 2019 (Cover date: January 2020), Article 100614. In press.
Demir, Ender., Gozgor, Giray., Paramati, Sudharshan Reddy. (2020). To what extend economic uncertainty effects tourism investments? Evidence from OECD and non-OECD economies. Tourism Management Perspectives, Vol. 36, 23 October 2020, (Cover date: October 2020), Article 100758. In press.
Falk, M. (2016). A gravity model of foreign direct investment in the hospitality industry. Tourism Management, Vol. 55, 225–237.
Guillet, B., Zhang, H., & Gao, B. (2011). Interpreting the mind of multinational hotel investors: Future trends and implications in China. International Journal of Hospitality Management, Vol. 30, Issue 2, 222–232.
Horng, J., Liu, C., Chou, H., & Tsai, C. (2012). Understanding the impact of culinary brand equity and destination familiarity on travel intentions. Tourism Management, Vol. 33, 815–824.
Kristjánsdóttir, H. (2016). Foreign direct Investment in the Hospitality Industry in Iceland and Norway, in comparison to the Nordics and a Range of Other OECD countries. Scandinavian Journal of Hospitality and Tourism, Vol. 16, Issue 4, 395–403.
Le Hoang Ba, H., Nguyen Thi Thu, PH., Ngo Chi, T., Le Huy, C., Hoang Thanh, H. (2020). Solutions to attract investment capital for tourism development: Evidence from Vietnam economy. Accounting, Vol. 6, 209–214.
Li, X., Huang, S., Song, C. (2017). China's outward foreign direct investment in tourism. Tourism Management, Vol. 59, 1–17.
Liu, J., Wang, Ch., Fang, S., Zhang, T. (2019). Scale development for tourist trust toward a tourism destination. Tourism Management Perspectives, Vol. 31, 383-397.
Merith, A.I., Masud, M.M., Ching, G.H. (2020). Predominant factors affecting community’s willingness to invest in tourism industry. SARJANA, Vol. 35, No. 2, 52-67.
Mishra, A. and Kukreti, M. (2022). Challenges and Prospects for Oman in the Making of Luxury Tourism Destination. Kotur, A.S. and Dixit, S.K. (Ed.) The Emerald Handbook of Luxury Management for Hospitality and Tourism, Emerald Publishing Limited, Bingley, 101-121.
Nansongole, N.E. (2011). Determinants of Foreign Direct Investment in tourism: The case of Malawi. Dissertation submitted in partial fulfillment of the requirements of the degree Magister Commercii in Tourism Management at the Potchefstroom Campus of the North-West University
Paramati, S. R., Alam, M. S., & Lau, C. K. M. (2018). The effect of tourism investment on tourism development and CO2 emissions: Empirical evidence from the EU nations. Journal of Sustainable Tourism, Vol. 26, Issue 9, 1587–1607.
Plzakova, L. (2022). Evaluation of investments in the tourism sector with a local focus. Evaluation and Program Planning, 2 August 2022, Vol. 94 (Cover date: October 2022) Article 102151.
Spencer, Andrew J., McBean, Larisa M. (2020). Alignment of tourism investment to the SDGs in Jamaica: an exploratory study. Worldwide Hospitality and Tourism Themes, Vol. 12, No. 3, 261-274.
Sokhanvar, A. and Jenkins, G.P. (2022). Impact of foreign direct investment and international tourism on long-run economic growth of Estonia. Journal of Economic Studies, Vol. 49, No. 2, 364-378.
Sokhanvar, A. (2019). Does foreign direct investment accelerate tourism and economic growth within Europe? Tourism Management Perspectives, Vol. 29, 86–96.
Wu, Chih-Wen. (2016). Destination loyalty modeling of the global tourism. Journal of Business Research, Vol. 69, Issue 6, 2213-2219.
Zhang, H., Guillet, B., & Gao, W. (2012). What determines multinational hotel Groups' locational investment choice in China? International Journal of Hospitality Management, Vol.
31, Issue 2, 350–359
پیوست
جدول 1. چارچوب کدبندی مفاهیم مدل جذب سرمایه گذار در گردشگری
خوشه مقوله‌ای | مقوله اصلی | مقولات فرعی | مفاهیم مرتبط |
شرایط علّی | عوامل مربوط به محیط گردشگری | منابع و جاذبههای گردشگری | تنوع جاذبههای طبیعی |
تنوع جاذبههای فرهنگی ـ تاریخی | |||
تنوع جاذبههای تفریحی | |||
تنوع سایر جاذبهها (مناطق نمونه گردشگری) | |||
وجود سطوح قابل توسعه | |||
رشد صنعت گردشگری | افزایش ورود گردشگر در چند سال گذشته | ||
تبدیل شدن استان به کانون (قطب) گردشگری کشور | |||
افزایش فعالیت آژانسهای گردشگری برای جذب گردشگر | |||
عوامل مربوط به مدیریت جذب سرمایهگذاری | سیاستگذاری در جذب سرمایه | هماهنگی و همکاری مسئولان و مدیران استانی و شهری در جهت حمایت از سرمایهگذاری بخش خصوصی در گردشگری | |
پایش طرحهای سرمایهگذاری در بخش گردشگری استان با هدف شناسایی نواقص و سیاستهای اصلاحی مناسب | |||
واگذاری اراضی واقع در خارج از شهرها در اقساط 5 ساله با پرداخت 10 درصد قیمت کل در سال اول به سرمایهگذاران | |||
امکان واگذاری اراضی برای اجرای طرح پس از آماده‌سازی توسط سرمایهگذار به سایر اشخاص | |||
اعطای تخفیف‌های لازم برای صدور پروانه ساختمان توسط ارگان‌های ذیربط | |||
معافیت سرمایهگذاران از عوارض تغییر کاربری | |||
تأمین اعتبار موردنیاز زیرساختها (آب، برق، راه، تلفن، گاز) تا محل اجرای طرح (ورودی منطقه نمونه گردشگری) | |||
اعطای وامهاي بانكي با نرخ بهره پايين به سرمایهگذاران بخش گردشگری | |||
اختصاص 6 درصد یارانه تسهیلات بانکی توسط خود سازمان میراث فرهنگی به طرحهایی که توسط سازمان به بانکها جهت اخذ تسهیلات معرفی شدهاند. | |||
|
| مدیریت جذب سرمایه | شناسایی و اولویتبندی جاذبهها و ظرفیتهای گردشگری استان بهمنظور جذب سرمایهها به بخشهای مزیتدار |
شکیل مرکز خدمات سرمایهگذاری استان اردبیل، با هدف تأمین نیازهای اطلاعاتی سرمایهگذاران | |||
ارائه بسته‌‌هاي سرمايهگذاري حاوي اطلاعات لازم از پروژه‌‌هاي موردنظر براي سرمايهگذاري شامل مشخصات جغرافيايی، وضعيت زيرساخت‌‌ها، شرايط بازار و ارزيابي اقتصادي | |||
| بازدهی قابل قبول سرمایهگذاری در بخشهای مختلف مرتبط با گردشگری در زمان مناسب | ||
وجود طرحهای موفق گردشگری بهعنوان نشانه وجود امنیت سرمایهگذاری در این بخش |
ادامه جدول 1ـ چارچوب کدبندی مفاهیم مدل جذب سرمایهگذار در گردشگری
خوشه مقوله‌ای | مقوله اصلی | مقولات فرعی | مفاهیم مرتبط |
شرایط علّی | عوامل مربوط به مدیریت جذب سرمایهگذاری | امنیت سرمایهگذاری | پوشش بیمهای مناسب طرحهای سرمایهگذاری با هدف اعتمادسازی |
وجود اعتماد کافی نزد سرمایهگذاران به سیاستها و اقدامات وعده داده شده نهادهای ذیصلاح در مورد حمایت از طرحهای سرمایهگذاری در بخش گردشگری | |||
شرایط زمینهای (بستر) | کیفیت زیرساختها | کیفیت زیرساختهای حمل و نقل | تقویت راههای ارتباطی استان و راههای دسترسی به مناطق گردشگرپذیر (زمینی و هوایی) |
تقویت سیستم حمل و نقل عمومی (فرودگاه، شبکه ریلی، اتوبوس، تاکسی‌ها) | |||
کیفیت زیرساختهای اقامتی ـ پذیرایی | در نظر گرفتن واحدهای پذیرایی بین راهی متناسب با ظرفیتهای گردشگران ورودی به شهرهای استان | ||
وجود هتلها و اقامتگاه‌های با کیفیت و کمیت مناسب (هتلها، مسافرخانه، آپارتمان) | |||
وجود رستورانها، غذاخوری‌ها، آشپزخانه‌ها و کافه‌ها متناسب با ظرفیتهای گردشگری | |||
کیفیت زیرساختهای ارتباطی | بهبود سرویس‌دهی تلفن همراه | ||
دسترسی و تقویت سرعت اینترنت | |||
کیفیت زیرساختهای بهداشتی | وجود تأسیسات آب و فاضلاب | ||
وجود سرویس‌های بهداشتی |
[1] . نویسنده مسئول، Email:monsefmahmoud@yahoo.co
[2] . Mishra & Kukreti
[3] . سند راهبردی توسعه گردشگری: مصوب جلسه مورخ 29/۰۴/1399 هیأت وزیران.
[4] . Sokhanvar
[5] . Sokhanvar & Jenkins
[6] . Paramati
[7] . Demir et al
[8] . Plzakova
[9] . Paramati et al
[10] . Spencer & McBean
[11] . Akron et al
[12] . UNCTAD
[13] . Keynes
[14] . Law
[15] . Le Hoang Ba
[16] . Cró & Martins
[17] . Merith
[18] . Li
[19] . Kristjánsdóttir
[20] . Falk
[21] . Assaf
[22] . Zhang
[23] . Nansongole
[24] . Guillet
[25] . Neumann & Morgenstern
[26] . Goodness of Fit
[27] . Wu
[28] . Assaf
[29] . Liu
[30] . Horng