• صفحه اصلی
  • هوشمندسازی صنعت گردشگری ایران: تأکیدی بر توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : 1400122436283 بازدید : 5559 صفحه: 335 - 368

10.52547/journalitor.36283.10.19.335

نوع مقاله: پژوهشی

هوشمندسازی صنعت گردشگری ایران: تأکیدی بر توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی

محورهای موضوعی :

فرنوش زنگوئی 1 , زهرا خرازی محمدوندی آذر 2 * , جمشید صالحی صدقیانی 3

1 - واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - دانشگاه علامه طباطبایی (ره)، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1399/03/27 تاریخ پذیرش : 1400/05/10 تاریخ انتشار : 1400/12/24

کلید واژه: ارتباطات, توان‌سنجی, حکمرانی نوین, فناوری‌های نوین, گردشگری هوشمند,

چکیده مقاله :

هدف اصلی این مقاله بررسی نقش توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی در نهادینه کردن برنامه های هوشمندسازی صنعت گردشگری ایران و شناسایی مؤلفه های هوشمندسازی گردشگری در مقاصد شهری ایران است. این پژوهش از نوع آمیخته و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی قراردادی در بخش کیفی و پیمایش در بخش کمّی انجام شده است. در بخش کیفی با استفاده از روش نمونه-گیری هدفمند و تکنیک گلوله برفی، 13 نفر از مدیران گردشگری کشور مورد مصاحبه عمیق قرار گرفتند. 390 نفر از کارشناسان آژانس های مسافرتی نیز به عنوان نمونه‌ی بخش کمّی با استفاده از فرمول کوکران و روش نمونه گیری در دسترس، انتخاب ‌شدند. پس از تحلیل داده ها از طریق مدل یابی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی، مشخص شد که تمامی متغیرهای مشاهده‌پذیر و پنهان در سطح 05/0 معنی‌دار بوده و مورد تأیید قرارگرفتند. چهار مؤلفه‌ی توانمندسازی اجتماعی- فرهنگی، حکمرانی هوشمند، توسعه‌ی کاربرد تکنولوژی های نوین هوشمند و هوشمندسازی جامع خدمات گردشگری، به عنوان مؤلفه‌های هوشمندسازی صنعت گردشگری در ایران شناسایی شدند. بر اساس شاخص استون-گایسر شاخص افزونگی مؤلفه‌ی توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی، 523/0 محاسبه شد که بر اساس مقدار آن در مدل نهایی (528/0)، قدرت پیش بینی قوی مدل تأیید شد.

چکیده انگلیسی:

The main purpose of this article was to investigate the role of social and cultural empowerment in institutionalizing smart programs of Iran's tourism industry and identify the components of smart tourism in Iran's urban destinations. As a mixed-method research, this study used contractual qualitative content analysis within its qualitative phase and a survey in its quantitative phase. As for the qualitative phase, 13 Iranian tourism managers were selected and interviewed through targeted and snowball sampling. Moreover, to conduct the quantitative phase, 390 travel agency experts were selected via convenience sampling, using Cochran's formula. The results of analyzing the data via structural equation modeling with the partial least squares approach showed that all observable and hidden variables were significant at the level of 0/05, all of which were confirmed. Furthermore, socio-cultural empowerment, smart governance, development of new smart technologies applications, and comprehensive smart tourism services were identified as components of the smart tourism industry in Iran. In addition, based on the Stone-Geisser index, the redundancy index of the social and cultural empowerment component was calculated to be 0/523 and based on its value in the final model (0/528), the strong predictive power of the model was confirmed.

منابع و مأخذ:

پوراحمد، احمد؛ زیاری، کرامت اله؛ حاتمی نژاد، حسین، پارسا. (پشاه آبادی)، شهرام. (1397).«تببین مفهوم و ویژگی¬های شهر هوشمند»، مجله باغ نظر، پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی، سال 15، شماره 58: 26-5 .
اسميت، ملاني؛ مک لئود، نيكولاي؛ هارت روبرتسون، مارگارت. (1391). مفاهیم كليدي در مطالعات گردشگري، مترجم جعفر باپيري، چاپ اول:45، تهران: مهكامه.
بختیاری، صادق و یزدانی، مرتضی. (1389). «بررسي آثار مستقيم و غير مستقيم گردشگري بر اشتغال»، فصلنامه علوم اقتصادي، سال چهارم، شماره13، زمستان 1389.
پوراحمد، احمد؛ زیاری، کرامت اله؛ حاتمی نژاد، حسین؛ پارسا، شهرام. (1396). «شهر هوشمند: تبیین ضرورت¬ها و الزامات شهر تهران برای هوشمندی»، فصلنامه علمی- پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال دهم، شماره دوم.
پورگیو، فریده (1379). بررسی توانمندسازی زنان در ایران با تاکید بر رسانه¬ها و کتاب¬های درسی، مرکز امور زنان ریاست جمهوری، اولین همایش توانمندسازی زنان.
تاج الدین، محمد باقر؛ رحمتی والا، لیلی (1393). «رسانه¬ی ملی و توانمندسازی زنان سرپرست خانوار (مورد مطالعه: زنان سرپرست خانوار منطقه 18 تهران)»، تهران، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات راهبردی زنان، دوره 17، شماره 65، صفحه 119-161
چریم، سید محسن؛ جولا، غلامرضا؛ خدادادی، مصطفی. (1397). «بررسی نقش گردشگری در توانمندسازی اجتماعی زنان روستاهای ادغام شده به شهر (مطالعه موردی: کوی وهب. شهرستان شوش. استان خوزستان)»، فصلنامه علمی تخصصی پژوهش-های گردشگری و توسعه پایدار، سال اول، شماره یک، تابستان
سرگلزاری، شریفه؛ محمدابراهیمی زاده سپاسگزار؛ صمد. (1396). «مدل سازی پذیرش فناوری از سوی کاربران برای دستیابی به شهر هوشمند؛ مطالعه موردی: شهرهای مرکز استان»، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری، شماره بیست و دوم، بهار
شمس الدینی، علی؛ درخشان، الهام؛ کریمی، ببراز. (1395). «ارزیابی اثرات توانمندسازی نیروی انسانی در توسعه¬ی صنعت گردشگری؛ مطالعه موردی: استان کهیگیلویه و بویراحمد»، فصلنامه برنامه¬ریزی منطقه¬ای، سال 6، شماره پیاپی 24، زمستان
صادقی، سجاد و جدیری عباسی، محمد. (1394). «بررسی زیر ساخت¬های صنعت گردشگری و پتانسیل¬های موجود بر توسعه توریسم تبریز». دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم مهندسی، علوم و تکنولوژی.
عطافر، علی؛ خزائی پول، جواد و پورمصطفی خشکرودي، مهدي. (1391). «عوامل مؤثر بر پذیرش فناوري اطلاعات در صنعت گردشگري»، فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگري، سال 7 ، شماره 18 ، صص 131-156.
فرهادی محلی، علی. (1390). «بررسي تحلیلي پدیده جهاني شدن با تمركز بر حوزه فرهنگ»، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، دوره 2، شماره 5 (شماره پیاپی 5)، صفحه 96-63.
فلاح، مسعود؛ استقلال، احمد، (1393). «مروری بر مفاهیم، شاخص¬ها و معیارهای شهر هوشمند»، نشریه علمی- تخصصی شهر هوشمند، شماره اول، سال اول، صص 8
کاظمی، مهدی؛ (1385)، مدیریت گردشگری، انتشارات سمت، چاپ اول، صص 15-14.
گزارش معاونت پژوهش¬های زیربنایی و امور تولیدی، دفتر مطالعات ارتباطات و فناوری¬های نوین. (1395). «شهر هوشمند و الزامات قانونی»، گزارش معاونت پژوهش¬های زیربنایی و امور تولیدی، دفتر مطالعات ارتباطات و فناوری¬های نوین، شهریور 1395، شماره مسلسل 14971، ص8-12
لطفی خاچکی، بهنام. (1387). «گردشگری به مثابه صنعت»، فصلنامه علمی- پژوهشی راهبرد، سال اول، شماره دوم، زمستان 1387، صفحه 180
محمد علی پور، رسول. (1399). شاخص‌هاي توسعه پايدار علم گردشگري. برگرفته از www.tourismscience.ir
محمودی، ایرج؛ آقائی، هادی؛ جعفری، عطااله. (1389). «جهانی شدن صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) و راهبردهای فرهنگ مصرف ایران»، فصلنامه مطالعات جامعه شناس، سال دوم، شماره هشتم، پائیز 9831 (917 – 991).
مرادی، شیما. (1397). «بررسی سیر موضوعی مطالعات حوزه شهر هوشمند»، پژوهشنامه علم سنجی، دوفصلنامه علمی دانشگاه شاهد، دوره 5، شماره 1، بهار و تابستان
ملکی، سعید و سعیدی، جعفر. (1393). «استفاده ازمدل نقش جاذبه¬هاي گردشگري در توسعه شهرستان لردگان ارزیابی SWOT»، فصلنامه فضای گردشگری، سال سوم، شماره 11.
میری آشتیانی، الهام (1387). «تمیز نسلی در ایران»، مجموعه مقالات چالش¬های اجتماعی ایران، تهران، پژوهشکده¬ی تحقیقات استراتژیک، صفحه 319
نادعلی، سوسن؛ سفیدچیان، سلمان. (1397). «توان سنجی گردشگری هوشمند با تاکید بر ضرورت¬ها و الزامات زیرساختی (مطالعه موردی کلان شهر مشهد)»، نشریه جغرافیای فضای گردشگری، دوره 7، شماره 28.
نرگسی، شهین؛ بابکی، روحاله؛ عفتی، مهناز. (1397). «بررسی رابطه بین گردشگری، رشد اقتصادی و توسعه مالی در ایران»، فصلنامه اقتصاد مالی، دوره 12، شماره 44، 41-68.
الوانی، سید مهدی؛ پیرودخت، معصومه. (1385). فرآیند مدیریت جهانگردی، دفتر پژوهش¬های فرهنگی، چاپ اول، صفحه 70-71.
یوسفی سادات، محرم. (1393). راهنماي آموزشي مدل توانمندسازي جوامع روستايي. پژوهشکده محیط زیست. چاپ اول.

Abbott, P.; Wallace, C. (2001). The Sociology of Women, Translated by Mnijeh Najm Iraqi, Tehran, Ney Publisher.
Ali, A. and A. J. Frew (2010). ICT-An innovative approach to sustainable tourism development. JOHAR, 5(2): 28
Benckendorff, P., Moscardo, G., Pendergast, D., (2010). Tourism and Generation Y, MPG Books Group. 22-28.
Buhalis, D. and R. Law. (2008) Progress in information technology and tourism management: 20years on and 10 years after the Internet-The state of Tourism research, Tourism management, 29(4): 609-623
Buhalis, D. (2003). eTourism: Information technology for strategic tourism management. London: Financial Times Practice Hall. 21.
Buhalis, D., Amaranggana, A. (2014). Smart Tourism Destinations, Proceedings of International Conference on Information and Communication Technologies in Tourism 2014, Dublin, Ireland, 553-564.
Buhalis, D., Amaranggana, T. (2015). Smart Tourism Destinations: Enhancing Tourism Experience Through Personalisation of Services. Proceedings of Information and Communication Technologies in Tourism 2015, Lugano, Switzerland, 377-389.
Giffinger, R.; Fertner, C., & Kramar, H.; (2007). Smart cities Ranking of European medium-sized cities. University of Ljubljana, Evert Meijers. Project homepage:
www.smartcities.eu.11.
Goldner, Charles R; Ritchi J R Brent; Mcintosh, Robert W. (1999). tourism: principles. Practices.phlosophies, J.W publication. P.13-14
Gretzel, U. (2011). Intelligent systems in tourism: a social science perspective. Annals of Tourism Research, 38(3), 757-779.
Gretzel, U., Sigala, M., & Xiang, Z. (2015). Smart tourism: foundations and developments, Institute of Information Management, University of St. Gallen, 2-15.
Kim, D. (2016). A Policy Network in Smart Tourism Policymaking: A Korea Case, Master thesis of Science in Tourism and Hospitality, University of Guelph.
Koo, C., Mendes Filho, L., & Buhalis, D.(2019). Smart tourism and competitive advantage for stakeholders. Tourism Review, 74(1): Pp: 1-128.
Matos, A., Pinto, B., Barros, F., Martins, S., Martins, J., & Au Yong-Oliveira, M.(2019, April). Smart Cities and Smart Tourism: What Future Do They Bring? Proceedings of World Conference on Information Systems and Technologies, Pp. 358-370.
Neuhofer, B., Buhalis, D., & Ladkin, A. (2015). Smart technologies for personalized experiences: a case study in the hospitality domain. Electronic Markets,September, 25(3), 243-254.
Nicholson, D.W., et al. (1995). Identification and Inhibition of the ICE/CED-3 Protease Necessary for Mammalian Apoptosis. Nature, 376, Pp: 37-43.
https://doi.org/10.1038/376037a0
Pine, B., & Gilmore, J. H. (1998). Welcome to the experience economy. Harvard Business Review, Reprint No. 98407. 97-105
Santos Junior, A.; Mendes-Filho, L.; Garcia, F.; Simoes, J.; (2017). Smart Tourism Destinations: a study based on the view of the stakeholders. Revista Turismo em Análise RTA, 28(3), Pp: 358-379.
Sigala, M. (2012). Social media and crisis management in tourism: applications and implications for research, Information Technology and Tourism, 13(4), 269-283.
Stylidis, D., & Terzidou, M. (2014). Tourism and the economic crisis in Kavala,
Greece. Annals of Tourism Research, 44, pp.210-226.
Tu, Q., Liu, A. (2014). Framework of Smart Tourism Research and Related Progress in China. In Proceedings of International Conference on Management and Engineering (CME 2014), Shanghai, China, pp. 45-46.
Wang, D., Li, X., & Li, Y. (2013). China’s smart tourism destination initiative: A taste of the service-dominant logic. Journal of Destination Marketing and Management, 2(2), pp. 59-61.
Wang, D., Xiang, Z. (2012). The new landscape of travel: A comprehensive analysis of smartphone apps. Information and Communication Technologies in Tourism 2012. Wien: Springer, pp.308-319.
Wang, X., Li, X., & Zhen, F. (2016). How smart is your tourist attraction? Measuring tourist preferences of smart tourism attractions via a FCEM-AHP and IPA approach. Tourism Management, vol.54, Issue C, pp.308-320.
World travel and Tourism council. (2020). https://wttc.org/Research/Economic-Impact.
Young, I.M (1994). Punishment, Treatment and Empowerment: Three Approaches to Policy for Pregnant Addicts. Feminist Studies, 20(1). pp 33-57.
Zhuang, C. (2015). Study on innovative design of Chinese smart tourism products based on Cangzhou urban planning project. Thesis submitted in partial fulfilment of the requirements for the degree of master of Tourism Management at Aalto University Learning Centre, p.20.
Zimmerman, M.E (1990). Deep ecology and ecofeminism: The emerging dialogue. In T. Diamond and G.F. Orenstein (Eds.). Reweaving the world: The emergence of ecofeminism. San Francisco: Siera Club Books.


متن کامل:


دوفصلنامه مطالعات اجتماعی گردشگری، سال دهم، شماره نوزدهم، بهار و تابستان 1401 (صص368- 335)  

 

هوشمندسازی صنعت گردشگری ایران: تأکیدی بر توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی

 

فرنوش زنگوئی، دانشجوی دکتری، علوم ارتباطات، دانشکده ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران

زهرا خرازی محمدوندی آذر1، استادیار گروه ارتباطات، دانشکده ادبیات، علوم انسانی و علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران

جمشید صالحی صدقیانی، استاد گروه مدیریت صنعتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران

 

تاریخ دریافت: 27/3/1399  تاریخ پذیرش: 10/5/1400

 

چکیده

هدف اصلی این مقاله بررسی نقش توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی در نهادینه­ کردن برنامه­های هوشمندسازی صنعت گردشگری ایران و شناسایی مؤلفه­های هوشمندسازی گردشگری در مقاصد شهری ایران است. این پژوهش از نوع آمیخته و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی قراردادی در بخش کیفی و پیمایش در بخش کمّی انجام شده است. در بخش کیفی با استفاده از روش نمونه­گیری هدفمند و تکنیک گلوله برفی، 13 نفر از مدیران گردشگری کشور مورد مصاحبه عمیق قرار گرفتند. 390 نفر از کارشناسان آژانس­های مسافرتی نیز به عنوان نمونه‌ی بخش کمّی با استفاده از فرمول کوکران و روش نمونه­گیری در دسترس، انتخاب ‌شدند. پس از تحلیل داده­ها از طریق مدل­یابی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی، مشخص شد که تمامی متغیرهای مشاهده‌پذیر و پنهان در سطح 05/0 معنی‌دار بوده و مورد تأیید قرارگرفتند. چهار مؤلفه‌ی توانمندسازی اجتماعی- فرهنگی، حکمرانی هوشمند، توسعه‌ی کاربرد تکنولوژی­های نوین هوشمند و هوشمندسازی جامع خدمات گردشگری، به عنوان مؤلفه‌های هوشمندسازی صنعت گردشگری در ایران شناسایی شدند. بر اساس شاخص استون-گایسر2 شاخص افزونگی مؤلفه‌ی توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی، 523/0 محاسبه شد که بر اساس مقدار آن در مدل نهایی (528/0)، قدرت پیش­بینی قوی مدل تأیید شد.

 

کلیدواژه­ها: ارتباطات، توان‌سنجی، حکمرانی نوین، فناوری‌های نوین، گردشگری هوشمند


مقدمه

امروزه صنعت گردشگری به عنوان یکی از بزرگترین و متنوع­ترین صنایع جهان، مهمترین منبع درآمدی و عامل ایجاد فرصت­های شغلی مناسب در بسیاری از کشورهای دنیا شناخته‌می­شود (نرگسی و همکاران، 1397؛ بختیاری و یزدانی، 1389). این صنعت که از آن به عنوان موتور توسعه نیز یاد می­شود، توانسته است با ایجاد بالاترین ارزش افزوده مستقیم و غیرمستقیم بر سایر ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را تأثیرگذار باشد (ملکی و سعیدی، 1393). قدرت اثر این صنعت، ریشه در گردش مالی بالای آن دارد به طوری که تنها در سال 2019 میلادی، ارزش آن 8/9 تریلیون دلار اعلام شده‌است (شورای جهانی سفر و گردشگری3 ، 2019). برای درک بهتر بزرگی این عدد، باید چنین بیان نمود که این مبلغ به تنهایی 3/10 درصد از تولید ناخالص داخلی کشورهای جهان را تشکیل می‌دهد. به‌علاوه در حوزه‌ی اشتغال و کارآفرینی، صنعت گردشگری در سال 2019، به تنهایی 330 میلیون شغل ایجاد نموده، به‌طوری ‌که به ازای هر گردشگر10 شغل ایجاد نموده‌است (شورای جهانی گردشگری وسفر،2019).

از طرفی، امروزه با ورود فناوری­های نوین به حوزه­های مختلف، شاهد گذار سریع به دوران فراصنعتی هستیم که این سرعت گذار، چالش­هایی را نیز به دنبال داشته‌است. تا جایی‌که بقا در این دوره، تنها با مجهزشدن به فناوری‌های نوین میسر خواهد شد (محمودی و همکاران، 1389). توسعه‌ی فناوری­های نوین با تأثیر قابل توجه بر حوزه­های مختلف، زمینه‌ی تحول، تسریع و تسهیل امور را با ایجاد بسترهای یکپارچه فراهم خواهد نمود. یکی از حوزه­های تأثیرپذیر از این شرایط، حوزه‌ی کسب­وکار است. صنعت گردشگری نیز با وجود گردش مالی قدرتمند و اشتغال‌زایی قابل توجه، از این امر مستثنی نبوده و در سال­های اخیر به عنوان یکی از کسب و کارهای سودآور و مهم، تجربیات و تحولات نوظهوری را تجربه‌کرده و با درک اهمیت این فناوری توانسته‌است با ایجاد تغییراتی محسوس، در جهت تطبیق خود با آن حرکت کند (محمودی و همکاران، 1389).

جالب توجه آن­که فناوری­های نوین، پدیده­ای است که به‌صورت دائمی پیشرفت می­نماید و سکون در آن فاقد معنی است. امروزه، هوشمند شدن پدیده‌ها، موضوعی غیرقابل چشم پوشی است و به ‌عنوان واژه‌‌ای نوظهور برای توصیف هرگونه پیشرفت در بخش‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، مبتنی بر شیوه‌های جدید ارتباطات و تبادل اطلاعات مانند اینترنت، کاربرد فراوانی پیدا کرده‌است (فرهادی محلی، 1390).

هوشمندسازی، پدیده­ای فناورمحور و توسعه‌گرا است که در بستر اجتماع ایجاد می­شود، از این رو نمی­توان آن را از اجتماع و خصوصیات آن جدا نمود چرا که یکی از خصوصیات بارز جوامع انسانی این است که بدون مشارکت افراد هیچ پدیده اجتماعی تداوم نخواهد یافت. مشارکت به عنوان فرآیند توانمندسازی رویکرد مطلوبی است که به واسطه‌ی آن افراد در برنامه­ها و فرآیندهای توسعه، نقش فعال داشته، ایده­های خود را بیان‌نموده، اقدام به ابتکار کرده، نیازها و مشکلات خود را تشریح نموده و استقلال خود را نشان می­دهد (پوراحمد و همکاران، 1396). امروزه این یک اصل پذیرفته شده است که هوشمندسازی نیاز به افراد انسانی هوشمند یا همان «مردم هوشمند» دارد. چرا که جامعه‌ی هوشمند نتیجه‌ی اجتماع مردمان هوشمند خواهد بود. از این‌رو، پیش­برد اراده‌ی جمعی برای هوشمندسازی، متغیر مهمی است که جز از مسیر توانمندسازی فردی محقق نخواهد شد. به همین خاطر است که راهبرد توانمندسازی فردی دارای اهمیت است. برنامه­های راهبردی توسعه‌ی فناوری هوشمند و به‌خصوص توسعه‌ی این فناوری در کشورهای جهان سوم نیز مبتلابه این موضوع است. امروزه سیاست‌گذاران توسعه‌ی فناوری­های هوشمند برای دستیابی به اهداف توسعه­ای خود، چاره­ای به ‌جز توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی ندارند. اما تا زمانی ‌که عزم و اراده‌ی عمومی بر این امر نباشد، نه توانمندسازی فردی، نه توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی و نه توسعه‌ی فناوری هوشمند، محقق نخواهند شد. به بیان بهتر تحقق توسعه‌ی فناوری هوشمند مستلزم نهادی شدن برنامه­های توانمندسازی فردی در جامعه و تحقق مفهوم توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی است.

زمانی رفتارهای مورد انتظار، نهادی می­شوند که بدیهی بوده و ضمن تداوم و پایداری، از عمومیت و جامعیت برخوردار باشند. نظریه­های توانمندسازی، نوعی راهبرد محسوب می­شوند که به دنبال تغییر تدریجی موقعیت افراد برای کسب آزادی و قدرت بیشتر در عرصه­های عمومی هستند (محمدعلی پور، 1399). مفهوم گردشگری هوشمند در عین جدید بودن از پیچیدگی­های زیادی برخوردار است. بنابراین، در مراحل ابتدایی، برای جلب مشارکت هرچه بیشتر افراد در فرآیند توسعه‌ی فناوری هوشمند، نیاز به هماهنگی سیستمی گسترده، به اشتراک­گذاری و بهره­برداری از داده­های گردشگری داشته و این موضوع با توجه به ویژگی جوامع انسانی و رویکرد توانمندسازی فردی و به منظور ایجاد ارزش در بستر اجتماعی و فرهنگی جامعه با درنظر داشتن خصوصیات ذی‌نفعان گردشگری محقق خواهد شد. براین اساس، می­توان با توانمندسازی جوامع و بهره‌گیری از ظرفیت قدرت تأثیر افراد جامعه برای نهادینه‌سازی رفتارها و ویژگی­های مورد انتظار برنامه‌ریزان، نسبت به تدوین راهبرد هوشمندسازی صنعت گردشگری اقدام نمود.

به این منظور، پژوهش حاضر برای شناسایی مؤلفه­های نهادینه­سازی برنامه­های هوشمندسازی صنعت گردشگری در ایران، اجراشد. همچنین، این پژوهش به دنبال طراحی مدلی مناسب برای تبیین مطلوب این برنامه‌ها بوده و در نهایت، به تعیین جایگاه مؤلفه­های اجتماعی و فرهنگی در این مدل، پرداخته است.

مباني نظري و مروري بر مطالعات گذشته

گردشگری

واژه «توریسم»4 متشکل از دو بخش «تور»5 به معنای سفر، گشت، مسافرت، سیاحت و «ایسم»6 به معنای مکتب یا اندیشه­ای فلسفی، مذهبی، سیاسی و ادبی می‌باشد (خاچکی،1387). بنابراین توریسم یعنی مکتبی بر پایه فکری سیاحت و گردشگری. بورکات و مدلیک7 گردشگری را سفری موقتی و کوتاه معرفی می‌کنند که در آن گردشگر برای سیر و سیاحت به منطقه‌ای خارج از محل سکونت و فعالیت خود می‌رود (کاظمی، 1385).

امروزه، ظهور فناوری‌های جدید اطلاعات و ارتباطات، مسیر صنعت گردشگری را به کلی تغییر داده (بوهالیس8، 2008) و به عنصری ضروری در صنعت گردشگری نوین تبدیل نموده‌است. در سال‌های اخیر، فناوری­های هوشمند، و اینترنت سبب تغییر در گردآوری، ذخیره، توزیع، پردازش، مدیریت اطلاعات و روش‌های استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات را در گردشگری شده‌است. اینترنت، با تغییر در شبکه­های توزیعی جدید و به عنوان عامل افزایش ارتباطات و تعامل بین ذی­نفعان، شرایط را برای بهبود خدمات مورد نیاز در مقاصد گردشگری فراهم می‌نماید (علی، 2010).

گردشگری ابزاری در فضای سایبری است که به وسیله آن یک علاقه­مند به گردشگری می­تواند در زمان کوتاه و با هزینه مناسب، ظرفیت­های گردشگری را شناسایی و با یک برنامه هدفمند و هدایت شده به مکانی خاص مسافرت کند. با رشد استفاده از فناوری اطلاعات، ابزارهای درک و طراحی واقعیت جدید دنیای امروز نیز تکامل پیدا کرده و فناوری اطلاعات به صورت مستقیم الگوهای جدیدی در رفتار تصمیم­گیری مسافران ایجاد می­نماید (وانگ و ژانگ9، 2016). برای تداوم رشد نوآوری­های فناورمحور، نیاز به نگرش­هایی جدید برای توسعه گردشگری می‌باشد (گرتزل10، 2015). باتوجه به اینکه زیرساخت­های فناوری جدید، روش­هایی نوین در ارتباطات برای سفرهای داخلی و خارجی ایجاد می کند، می­تواند بر روش­هایی که به کمک آن فرآیند سفر درک می­شود، تأثیر بگذارد (وانگ و ژانگ11، 2016). این رویکرد از توسعه، مستلزم شکل­گیری الگوهای جدید رفتار سفر، طراحی محصول، پژوهش و ارزیابی است که به نوبه خود الگویی جدید از مدیریت گردشگری را شکل می­دهد. امروزه با پیشرفت­های چشمگیر در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، پسوند الکترونیک توصیف مناسبی برای ویژگی­های نوع خاصی از گردشگری با عنوان گردشگری الکترونیک نمی­باشد و اندیشمندان این حوزه، «هوشمندی» را جایگزین آن کرده­اند. بنابراین، دانشمندان اتفاق نظر دارند که ما در حال ورود به حوزه گردشگری هوشمند هستیم (گرتزل، 2015). ردیابی ریشه کلمه «هوشمند12» ما را به حوزه شهری و «شهر هوشمند» هدایت می­کند. از این رو شناخت شهر هوشمند و مؤلفه­های آن می­تواند ما را به درکی درست از پیدایش دوره هوشمندی، مقاصد هوشمند و گردشگری هوشمند برساند.

به طور کلی، دستیابی به ساختار شهر هوشمند، اساس و تکیه گاهی برای ایجاد نظام گردشگری هوشمند هم در سطح مفهومی و هم در سطح عملی است (ژوانگ13، 2015). فعالان صنعت گردشگری بر مفهوم جدید «مقصد هوشمند در گردشگری» تأکید دارند. مقصد هوشمند در گردشگری را که نمونه خاصی از شهر هوشمند است، مقصدی نوآور گویند که زیرساخت­های آن با تکیه بر تکنولوژی ایجاد شده و نه تنها تضمین کننده توسعه پایدار در مناطق گردشگری است بلکه برای همه افراد، قابل دسترس بوده و تعامل گردشگران را با محیط اطراف تسهیل می‌کند. به این ترتیب کیفیت تجربه مقصد افزایش یافته و به تبع آن کیفیت زندگی شهروندان نیز بهبود می­یابد.

شهر هوشمند

شناخت گردشگری هوشمند بدون شناخت شهر هوشمند، راه به جایی نمی­برد. خاستگاه اندیشه شهر هوشمند را باید در میزان سرمایه اجتماعی بالای شهروندان، به ویژه امکان برقراری ارتباط «همه جایی» بین آن­ها جست و جو کرد و هدف نهایی از طرح اندیشه شهر هوشمند را فراهم شدن شرایط توسعه اقتصادي پایدار و بهبود کيفيت زندگي شهروندان دانست. در پنجمین نشست اجلاس مشترک اتحادیه بین المللی مخابرات و یونسکو که در ژوئن 2014 در اروگوئه و با محوریت شهر هوشمند برگزار گردید، از شهر هوشمند، به عنوان شهری نوآور تعریف شده است که از فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) و سایر ابزارها برای بهبود کیفیت زندگی، کارآیی عملیات شهری و خدمات استفاده می­نماید، به طوری که از قدرت رقابت­پذیری سازگار و مطابق با نیازهای نسل­های کنونی و آینده نیز با توجه به جنبه­های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی نیز برخوردار بوده، استفاده بهینه از آن را تضمین ‌کند (گزارش شهر هوشمند و الزامات قانونی، 1395).

پنج سال بعد، دانشگاه آی.ایی.اس.ایی بارسلونا (اسپانیا) در ژوئن 2019، ششمین نسخه از گزارش‌های سالانه «هوشمندترین شهرها14»ی جهان را منتشر کرد. در این گزارش که هر ساله تحت عنوان «شاخص پویایی شهرها» منتشر می‌شود، ثبات و کیفیت زندگی شهرهای جهان بر مبنای ۹ معیار اصلی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد15 که عبارتند از «اقتصاد»، «همبستگی اجتماعی»، «سرمایه انسانی»، «محیط‌زیست»، «حکمرانی»، «برنامه‌ریزی شهری»، «تکنولوژی»، «نفوذ بین‌المللی» و «حمل‌ونقل و جابه‌جایی». بر اساس معیارهای نه­گانه مذکور، وضعیت رفاهی 174 شهر از ۸۰ کشور جهان مورد ارزیابی قرار گرفته است که در آن، لندن به عنوان «هوشمندترین» شهر جهان معرفی شده است. نیویورک و آمستردام به ‌ترتیب در رده‌های دوم و سوم این رتبه‌بندی جای گرفته‌اند. در ایران طبق آخرین تصمیمات اتخاذ شده در وزارت کشور، هوشمندسازی برای حداقل پنج شهر ارومیه، اصفهان، تبریز، مشهد و تهران در دستور کار قرارگرفته است، با این مضمون که «با در نظر داشتن سیاست­های کلی توسعه کشور، براي تحقق شهرهاي هوشمند با رویكرد الگوي ایراني- اسلامي و اقتصاد مقاومتي، برنامه­ریزي آینده­نگر و فراکنشي تدوین شود» (گزارش شهر هوشمند و الزامات قانونی، 1395). همانطور که مشاهده می­شود، شهر، شهروند، مدیریت شهری و شهر هوشمند، مفاهیمی با ارتباط بسیار نزدیکی با یکدیگر می­باشند.

شهر هوشمند دارای ابعاد شش­گانه­ای است که براي حرکت هر شهر به سمت هوشمند شدن مي­بایست حداقل یكي از ابعاد را در پروژه­ها و ابتكار عمل­هاي خود به کار بندد. این ابعاد عبارتند از: مردم هوشمند، اقتصاد هوشمند، حکمرانی هوشمند، زندگی هوشمند، تحرک هوشمند و محیط زیست هوشمند (گیفینگر16، 2007). با توجه به اینکه مقصد هوشمند در گردشگری نمونه خاصی از شهر هوشمند است پس می­توان نتیجه گرفت که ابعاد شهر هوشمند می­توانند قابل تسری به گردشگری هوشمند نیز باشند.

گردشگری هوشمند  

گردشگری هوشمند را می­توان به عنوان یک پیشروی منطقی از گردشگری الکترونیکی لحاظ کرد (بوهالیس17، 2003). این روند پیشرفت، با بکارگیری گسترده از رسانه­های اجتماعی تداوم یافته‌ است (سیگالا18، 2012) و به سمت شرایطی پیش می­رود که از آن برای تشخیص و انتقال اطلاعات گردشگران و مشتریان موضوع گردشگری استفاده می‌شود (وانگ و زیانگ19، 2012). گردشگری هوشمند اساساً یک گام متمایز در تحول فناوری اطلاعات و ارتباطات در گردشگری است که به موجب آن ابعاد نظارتی و فیزیکی گردشگری وارد زمینه دیجیتال شده و سطح جدیدی از هوشمندی در سیستم­های گردشگری ایجاد می‌شود (گرتزل20، 2011). بنابر عقیده گرتزل (شکل 1)، گردشگری هوشمند شامل اجزا و لایه­های هوشمند متعددی است که از طریق فناوری اطلاعات و ارتباطات حمایت می­شوند.

img0شکل 1. اجزا و لایه­های گردشگری هوشمند، منبع: (گرتزل و همکاران، 2015)

 

گرتزل مقصد گردشگری هوشمند را به صورت زیر تعریف می­کند: یک مقصد گردشگری هوشمند بر پایه زیرساخت­های فناوری مبتنی بر جدیدترین تکنولوژی ایجاد می­شود و ضمانت­کننده توسعه پایدار مناطق گردشگری با دسترسی همگانی است. تعامل گردشگران را تسهیل کرده و شرایط را برای تعامل بیشتر گردشگر با محیط اطراف فراهم می‌کند، به طوری‌که امکان کسب تجربه گردشگر از مقصد افزایش یافته و درنهایت شرایط زندگی جامعه میزبان نیز ارتقاء پیدا می­کند (گرتزل، 2015). لایه تجربه هوشمند به طور مشخص بر تجربیات گردشگری ایجاد شده از طریق فناوری و ارتقای تجربیات از طریق شخصی­سازی، آگاهی از زمینه­های موجود و پایش در زمان واقعی تأکید دارد (بوهالیس، آمارانگانا21، 2015). نیوهوفر22 و همکاران (2015)، به انبوه اطلاعات، دسترسی به اطلاعات در هرمکان و زمان و به روز رسانی آن در زمان واقعی به عنوان محرک های اصلی تجربیات گردشگری هوشمند اشاره کرده­اند. «به هر حال، تجربه گردشگری هوشمند، معنای بسیار غنی دارد. گردشگران نقش اصلی را در کسب تجربه گردشگری هوشمند دارند. آن­ها نه تنها مصرف کننده بلکه ایجاد کننده و تفسیر کننده و نیز بهبود ­دهنده اطلاعات می­باشند» (نیوهوفر، 2015).

تجارت هوشمند به عنوان سومین لایه، به سیستم تجاری پیچیده­ای اشاره دارد که به موجب آن تبادل منابع توریستی و ایجاد تجربیات گردشگری، خلق و پشتیبانی می­شود. بوهالیس و آمارانگانا (2014) بر این باورند که لایه تجارت هوشمند، سازمان­ها را دیجیتالی کرده و باعث چابک تر شدن آن­ها می­گردد. یک جنبه سازمانی، تجارت هوشمند، فعالیت مشترک بخش خصوصی و دولتی و تمرکز بر فناوری­های نوین می­باشد. در گردشگری هوشمند، مشتریان یا گردشگران ارزش­های افزوده فراوانی ایجاد و ارایه می­نمایند و در عین حال آن­ها را پایش می­کنند. گردشگران می­توانند در این سبک از گردشگری، نقش نظارتی بر تجارت هوشمند را نیز داشته باشند. گردشگری هوشمند در کنار سه لایه مذکور، دارای زیرلایه دیگر نیز می باشد: «زیر لایه اطلاعات هوشمند وظیفه جمع آوری داده­ها؛ زیر لایه تبادلی هوشمند وظیفه پشتیبانی از روابط و زیر لایه پردازش هوشمند مسئولیت تحلیل، تصویرسازی، تلفیق و استفاده هوشمند از داده­ها را بر عهده دارند» (تو و لیو23، 2014).

به عنوان ارایه تعریفی جامع، گردشگری هوشمند را می­توان مجموعه فعالیت­های یک مقصد گردشگری دانست که وظیفه تهیه، جمع آوری و پردازش داده های به دست آمده از زیرساخت های فیزیکی، روابط اجتماعی و منابع سازمانی (دولتی و خصوصی) را برعهده دارد که این داده­های پردازش شده، با تلفیق فناوری­های نوین، تجربیاتی با ارزش تجاری بالا را برای گردشگران فراهم می­آورند. در جدول 1، به مقایسه ویژگی­های گردشگری الکترونیک و گردشگری هوشمند پرداخته شده است.

جدول 1. مقایسه ویژگی­های گردشگری الکترونیک و گردشگری هوشمند

عنوان

گردشگری الکترونیکی

گردشگری هوشمند

دامنه فعالیت

دیجیتال

ایجاد ارتباط بین حوزه های دیجیتال و فیزیکی

فناوری اصلی

وب سایت

حسگرها و تلفن های هوشمند

مرحله سفر

پیش و بعد از سفر

در طول سفر

نیروی محرک 

اطلاعات

کلان داده24

پارادایم

تعامل

تکنولوژی واسطه ای برای بازخلق تجربه

ساختار

زنجیره ارزش

اکوسیستم

تبادل

B2B، B2C، C2C

مشارکت – تعامل در فضای خصوصی و عمومی

                      منبع: (گرتزل25 و همکاران، 2015 )

 گردشگری هوشمند اغلب به عنوان کاتالیزوری برای توسعه ملی و منطقه­ای، احیای جوامع و ارایه مزایا به جامعه میزبان و گردشگر هوشمند در نظر گرفته می­شود. گردشگری هوشمند علاوه بر سهم اقتصادی قابل توجه، منجر به تأثیرات اجتماعی، فرهنگی و محیطی نیز در جامعه میزبان می­شود (استیلیدیسم سویز26، 2014).

گردشگر هوشمند

جهانگرد یا گردشگر فردي است که داراي دو ویژگی باشد: اول آن که از محل اقامت خود براي مدتی کمتر از یک سال دور شده باشد و دوم آن که در محل جدید، کسب درآمد نکند. براي آن که فردي گردشگر به شمار آید، باید از محل سکونت خود خارج شود و در محل جدید، حداقل یک شبانه روز اقامت گزیند. عوامل تشکیل دهنده گردشگري را می­توان در چهار مورد گردشگر یا گردشگران؛ ناحیه مناسب و مقصد جذاب براي بازدید و سیاحت؛ راه و مسیر ارتباطی مناسب براي دسترسی گردشگر به منطقه و نظام­های پشتیبانی و خدماتی براي یاري به گردشگر در طول سفر و اقامت خلاصه کرد (الوانی، 1385).

وجه تمایز مقاصد گردشگری سنتی از گردشگری هوشمند، وجود مردم و گردشگران هوشمند است. مردم هوشمند بر اساس مهارت­ها و سطح آموزشی­شان تعریف می­شوند. کیفیت تعاملات اجتماعی همچون یکپارچگی، زندگی جمعی و توانایی برقراری ارتباط با جهان نیز از مصادیق مردم هوشمند به شمار می­آید (فلاح، استقلال، 2014) مقصود از مردم هوشمند، شهروندانی دارای مهارت­های کار با پایانه­ها و سامانه­های الکترونیکی، اشتغال در مشاغل فناوری محور، دسترسی مردم به آموزش و پرورش، منابع انسانی و مدیریت ظرفیت­های انسانی درون یک جامعه فراگیر با هدف ترویج خلاقیت و توسعه نوآوری­ها می­باشد. این ویژگی، مردم و جامعه را قادر می­سازد تا پایگاه داده­هایی را ایجاد کرده و در صورت نیاز آن­ها را پردازش و از آن­ها استفاده کنند تا بتوانند از این داده­ها در تصمیم­گیری، تولید محتوا و ارایه خدمات و محصولات، بهره­برداری نمایند (گزارش شهر هوشمند و الزامات قانونی، 1395). قرن حاضر، برشی زمانی از حیات بشر است که تغییرات بسیار وسیع و کم­سابقه­ای در زندگی انسان امروز رقم خورده است و در نتیجه این تحولات، جنبه­های مختلفی از جامعه انسانی تحت تأثیر قرار گرفت. تغییرات اجتماعی و فرهنگی در مقیاس و حوزه­های مختلف، موضوعی است که همواره مورد توجه جامعه­شناسان بوده است. بدون شک جوامع بشری با توجه به نیازها، مقتضیات زمان و مکان، پیشرفت­های تکنولوژیکی و ارتباطی دستخوش تحولات اجتماعی و فرهنگی شده­اند. با تغییر شرایط فرهنگی، ارزش­ها و هنجارهای اجتماعی به عنوان یکی از اصلی­ترین عناصر فرهنگی تغییر می­کنند و بستر را برای ایجاد دگرگونی فراهم می­آورند (میری آشتیانی، 1387).

بر این مبنا وقتی صحبت از هوشمندسازی می­شود، پدیده­ای فناور محور و توسعه­گرا مورد نظر است که در بستر اجتماع ایجاد می­شود، از این رو نمی­توان آن را از اجتماع و خصوصیات آن جدا نمود چرا که یکی از خصوصیات بارز جوامع انسانی، تداوم پدیده اجتماعی با مشارکت افراد است. مشارکت به عنوان فرآیند توانمندسازی، رویکردی مطلوب است که به واسطه آن افراد در برنامه­ها و فرآیندهای توسعه نقش فعال داشته؛ ایده­های خود را بیان می­کنند؛ اقدام به ابتکار می­کنند؛ نیازها و مشکلات خود را شرح می­دهند و استقلال خود را نشان می­دهد. امروزه این یک اصل پذیرفته شده است که هوشمندسازی نیاز به افراد انسانی هوشمند یا همان «مردم هوشمند» دارد. چراکه جامعه هوشمند نتیجه اجتماع مردمان هوشمند خواهد بود. از این رو، پیش­برد اراده جمعی برای هوشمندسازی، متغیر مهمی است که تنها از مسیر توانمندسازی فردی محقق خواهد شد. به همین دلیل است که راهبرد توانمندسازی فردی دارای اهمیت است چراکه جامعه هوشمند و توانمند را مردمان هوشمند و توانمند می­سازند (یوسفی سادات، 1393).

توانمندسازی فردی و اجتماعی

امروزه توانمندسازی به بخشی از زبان توسعه تبدیل شده است. توانمندسازي، اصطلاحی است كه در سال­های اخير، پذیرش سريع و فزاينده­اي داشته و در بحث­هاي مربوط به توانمندسازي افراد ظاهر شده است. در واقع این واژه ارتباط تنگاتنگي را با بهبود مستمر، ارتقاي صلاحیت، تغيير در رفتار و بهبود در عملكرد نشان مي­دهد. به عبارت ديگر، «توانمندسازي به عنوان يك ايده متداول، بخشي از زبان توسعه محسوب مي­شود و مي­تواند با بهبود عملكرد افراد بقا را تثبيت کند» (تاج الدین، رحمتی والا،1393).  نیکلسون27 با تأکید بر توانمندسازی فردی، آن را «فرایند تغییر باورهای درونی افراد برای افزایش احساس آن­ها از حق تعیین سرنوشت و برخورداری از قدرت» می‌داند (نیکلسون و همکاران، 1995).  

فرآیند توانمندسازی می­تواند نتایج مختلفی داشته باشد. «به نظر برخی افراد، توانمندسازی می­تواند فقط موجب درک و کنترل زندگی شود، ولی برای برخی می­تواند به معنای کنترل عملی باشد» (یانگ28، 1994). «توانمندسازی می­تواند یک طرز تلقی درونی یا یک رفتار بیرونی قابل مشاهده، یک کامیابی فردی باشد» (زیمرمن29، 1990) یا یک تجربه اجتماعی یا یک مداخله حرفه­ای استراتژی­هایی که تحت تأثیر واقعیت­های محلی شکل می­گیرند. 

آن­چه مشخص است، «توانمندسازی اصطلاحی برای توصیف هموار کردن راه خود یا دیگران برای تلاش در جهت دستیابی به اهداف شخصی است» (ابوت و والاس30، 2001). از نظر سازمان ملل متحد نیز توانمندسازی شامل «احساس ارزش داشتن، حق مالکیت و تصمیم­گیری، حق دسترسی به فرصت­ها و منابع، حق کنترل زندگی خود در داخل و بیرون از محل زندگی و قدرت تأثیرگذاری در جریان تغییرات اجتماعی برای به وجود آوردن نظام عادلانه­تر اقتصادی و اجتماعی در محدوده ملی و جهانی است» (پورگیو، 1379).

امروزه سیاستگذاران توسعه فناوری­های هوشمند برای دستیابی به اهداف توسعه­ای خود، چاره­ای به جز توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی ندارند و این امر جز از مسیر توانمندسازی فردی به دست نخواهد آمد. اما تا زمانی که عزم و اراده عمومی بر این امر نباشد، نه توانمندسازی فردی، نه توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی و نه توسعه فناوری هوشمند، محقق نخواهند شد. به بیان بهترتحقق توسعه فناوری هوشمند مستلزم نهادی شدن برنامه­های توانمندسازی فردی در جامعه است. زمانی رفتارهای مورد انتظار نهادی می­شوند که بدیهی تلقی شوند و ضمن استمرار و پایداری از عمومیت و فراگیری برخوردار باشند. به لحاظ تئوریک، نظریه­های توانمندسازی نوعی راهبرد محسوب می­شوند که به دنبال تغییر تدریجی موقعیت افراد برای کسب آزادی و قدرت بیشتر در عرصه­های عمومی هستند.

با توجه به ویژگی جوامع انسانی و رویکرد توانمندسازی فردی برای جلب مشارکت هرچه بیشتر افراد در فرآیند توسعه فناوری هوشمند، مفهوم گردشگری هوشمند در عین جدید بودن از پیچیدگی­های زیادی برخوردار است، چرا که به لحاظ خصوصیات ذی­نفعان گردشگری، هماهنگی سیستمی و گسترده و به اشتراک­گذاری و بهره­برداری از داده­های گردشگری برای ایجاد ارزش، هنوز در مراحل ابتدایی آن می­باشد. از این رو، مقاصد گردشگری برای نیل به اهداف هوشمندسازی می­بایست برنامه­هایی را در جهت توانمندسازی جامعه میزبان و نیز آموزش سریع گردشگران مورد نظر قرار دهد.

 پیشینه پژوهش 

در حوزه مطالعات تجربی، بسیاری از پژوهش­های انجام شده در دنیا مرتبط با شهر و مقصد هوشمند گردشگری است و کمتر به شناسایی مؤلفه­های هوشمندسازی مقاصد شهری گرشگری پرداخته شده است.

در حوزه مطالعات تجربی خارجی، ماتیوس31 و همکاران (2019) در پژوهشی با عنوان «شهرهای هوشمند و گردشگری هوشمند: چه آینده­ای را به ارمغان می­آورند؟» به بررسی دگرگونی­های گردشگری به واسطه توسعه هوشمندی در آن پرداختند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که فناوری بسیاری از تفکرات ما را در مورد مسائل گردشگری درهم خواهد شکست و منابع انسانی ناکارآمد، ازدحام و ترافیک و بسیاری دیگر از مسائل را برطرف خواهد کرد. کو32 و همکاران (2019) در پژوهشی با عنوان «گردشگری هوشمند و مزیت رقابتی برای سهامداران» به چگونگی ایجاد مزیت رقابتی در گردشگری و مزایای آن برای سهامداران پرداختند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که هوشمندی با تغییر در پیامدهای پایداری، مقصد، کسب و کار، ساکنان و مسافران موجب ایجاد مزیت رقابتی می­شوند. سانتوس جونیور33 و همکاران (2017) در پژوهشی با عنوان «مقاصد گردشگری هوشمند؛ بررسی از منظر ذینفعان و سرمایه­داران» به شناسایی مؤلفه­های هوشمندسازی گردشگری پرداختند. براساس تحلیل محتوای انجام شده در این پژوهش، تکنولوژی­های نوین ارتباطی، نوآوری، دسترسی و توسعه پایدار از مؤلفه­های اصلی گردشگری هوشمند به شمار می­آیند. دویونگ کیم34 (2016) در پژوهش خود با عنوان «شبکه سیاستگذاری در گردشگری هوشمند؛ مطالعه موردی کره جنوبی» به مطالعه­ شبکه­ سیاستگذاری اس.تی.پی35 در کره جنوبی پرداخته و با مقایسه شبکه­ سیاستگذاری در گردشگری سنتی و گردشگری هوشمند توجه فراوانی به آن داشته است. وی بر اساس یافته­های تحقیق پیشنهاد می­دهد که استفاده­ چندسویه از شبکه­های اطلاعاتی، تعاملات میان بخش خصوصی و دولتی را افزایش داده است و شبکه­ منجسمی برای سیاستگذاری گردشگری به وجود آورده است.

در حوزه مطالعات تجربی داخلی، مرادی (1398) در نتیجه­گیری مقاله «بررسی سیر موضوعی مطالعات حوزه شهر هوشمند» آورده است؛ موضوعات پر استناد حوزه شهر هوشمند به ترتيب شامل فناوري اطلاعات، حكمراني هوشمند، محيط و شهرسازي هوشمند، حمل و نقل هوشمند، انرژي هوشمند، اقتصاد هوشمند و شهروند هوشمند می­باشد. همچنین بر مبنای اطلاعات اطلس جغرافيايي سه كشور فعال در حوزه شهر هوشمند، چين با تمركز بر زيرساخت فناوري اطلاعات هوشمند، اسپانيا در شهروند هوشمند و انرژي هوشمند؛ ايتاليا در حكمراني هوشمند، حمل و نقل هوشمند و محيط هوشمند هستند. به طور كلي از داده­هاي ده كشور پركار مي­توان نتيجه گرفت كه در تمام قاره­هاي دنيا موضوع شهر هوشمند بسيار اهميت است و از ميان مؤلفه­هاي شهر هوشمند، توجه بيشتري بر زيرساخت فناوري اطلاعات هوشمند شده است. بر اساس نتایج پژوهش پوراحمد و دیگران (1397) با عنوان «شهر هوشمند: تبیین ضرورت­ها و الزامات شهر تهران برای هوشمندی» کليه ضرورت­هايي که در دنيا شهرها را به سمت رهيافت­هاي هوشمند سوق داده است در تهران نيز مصداق دارد؛ بطوري که معيارهاي شهرنشيني شتابان، ساير عوامل، انگيزه اقتصادي، اثرات زيست محيطي به ترتيب داراي اهميت خيلي زياد وتغييرات جمعيت شناختي داراي اهميت زياد براي حرکت شهر تهران به سمت هوشمندي مي­باشند. چریم و همکاران (1397) در مطالعه «بررسی نقش گردشگری در توانمندسازی اجتماعی زنان روستاهای ادغام شده به شهر» به این نتیجه رسیدند که بین توسعه گردشگری روستایی و میزان توانمندی اجتماعی زنان روستای مورد مطالعه رابطه معنی­داری وجود دارد، به طوری که این رابطه در معیارهای اعتماد اجتماعی، انسجام و همبستگی اجتماعی، برونگرایی و تعلق مکانی ملموس­تر میباشد. تحلیل داده­ها در سطوح بالاتر نیز نشان می­دهد، بین سن زنان روستایی با توانمندی اجتماعی آنان رابطه معنی­داری وجود دارد. همچنین رابطه بین سطح تحصیلات زنان روستا با میزان توانمندی اجتماعی آنان نیز معنی­دار می­باشد. نادعلی و سفیدچیان (1397) در مقاله «توان­سنجی گردشگری هوشمند با تأکید بر ضرورت­ها و الزامات زیرساختی» این­گونه نتیجه­گیری می­کنند که ارتباط معنی­داری بین برخی متغیرهای جمعیت­شناختی و لایه­های اصلی گردشگری هوشمند وجود دارد. شمس­الدینی و همکاران (1395) در پژوهش خود با عنوان «ارزیابی اثرات توانمندسازی نیروی انسانی در توسعه صنعت گردشگری» به این نتیجه رسیدند که متغیر نیروی انسانی توانمند در توسعه گردشگری تأثیر مثبت و مستقیمی دارد. سرگلزاری و سپاسگزار (1395) در نتیجه مقاله «مدل­سازی پذیرش فناوری از سوی کاربران برای دستیابی به شهر هوشمند» آورده است؛ پنج سازه کارآمد کردن فرد، قابلیت بهره­برداری، تسهیل در انجام امور، مزیت نسبی و سازگاری به عنوان اولویت نخست کاربران مراکز استان­ها اشاره دارد.

مجموع پژوهش­های تجربی به خصوص در حوزه داخلی نشان می­دهد که بررسی­های انجام شده در حوزه گردشگری هوشمند و با تکیه بر مؤلفه­های اجتماعی و فرهنگی بسیار محدود بوده و عمدتاً در حد بیان یک­سری تئوری­ها و مؤلفه­ها می­باشد. این موضوع در حوزه پژوهش­های داخلی در بهترین حالت محدود به مطالعات شهر هوشمند و بعضاً تأثیرات گردشگری خلاصه می­شود. اما به هر حال نزاع تئوری­ها برای یافتن الگویی نجات­بخش در بازار رقابت گردشگری هنوز هم ادامه دارد، فاصله میان جهان اول و سوم در این حوزه به دلیل تفاوت در میزان توانمندی جوامع در پذیرش و کاربست فناوری­های هوشمند روز به روز عمیق­تر می­شود و مردم کشورهای مختلف هنوز با آن دست به گریبان هستند. بنابراین یکی از دغدغه پژوهشگران در کنار سیاستگذاران توسعه گردشگری هوشمند چگونگی فائق آمدن بر مسأله توانمندسازی فردی و اجتماعی در حوزه هوشمندسازی گردشگری است. بر مبنای این پارادایم فکری، رویکرد قابلیتی به توسعه هوشمند گردشگری بر توانایی موجودیت­هاي انسانی جهت افزایش دادن و ارزشمند­کردن انتخاب­هاي حقیقی که می­توانند داشته باشند، تمرکز نمود. از آنجایی­که برنامه­های توانمندسازی فردی به نوعی زمینه و هدایت کننده توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی هستند، از اهمیت فراوانی در جامعه برخوردارند. از این رو با توجه به قرارگیری این برنامه­ها در زمره برنامه­های راهبردی و برخورداری از خصوصیات ذاتی آن، که تحولی و بلندمدت بودن است، ضرورت مهیاسازی بستر و شرایط این امر، از اهمیت مضاعفی برخوردار است. در این میان با توجه به این­که «نهادینه­شدن برنامه­ها» به معنای مشروعیت­یابی، استمرار و پایداری و تجلّی محتوی آن­ها در قالب رفتارهای اجتماعی به عنوان برآیند رفتارهای فردی است؛ این مهم یک مطلوب تلقی می­شود.

روش­شناسی پژوهش

روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش، روش تحقیق آمیخته اکتشافی است. از این رو، به منظور دستیابی به ابعاد، مؤلفه­ها و مقولات در ابتدای امر از روش تحلیل محتوای کیفی قراردادی بهره جسته و سپس بر مبنای مدل مفهومی استخراج شده به آزمون آن با استفاده از استراتژی پیمایش عمل شده است. در نهایت کیفیت مدل پیشنهادی مورد سنجش قرار گرفته است. به منظور پرداختن به روش­شناسی این پژوهش در ادامه به توضیحاتی در خصوص جامعه و نمونه آماری، روش و ابزار جمع­آوری داده­ها، روش تحلیل داده­ها و بررسی روایی و پایایی در دو بخش کیفی و کمّی پرداخته شده است.

جامعه و نمونه آماری

با توجه به ماهیت مسأله، جامعه آماری این پژوهش در بخش کیفی باید شامل نخبگان این حوزه باشد. ملاک نخبگی جامعه شامل کسانی است که دارای سه ویژگی توأمان سابقه حداقل 5 سال مرتبط با صنعت گردشگری، دارا بودن پُست مدیریتی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و یا دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری (بند الف و ب) و نیز مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد و بالاتر در یکی از حوزه­های مرتبط با گردشگری و تکنولوژی باشند. روش نمونه­گیری در بخش کیفی، نمونه­گیری نظری است که با استفاده از اصل اشباع، نمونه­گیری این بخش 13 نفر تعیین گردید. لازم به ذکر این­که در مصاحبه یازدهم اشباع نظری حاصل گردید اما جهت اطمینان تا مصاحبه سیزدهم ادامه داده شد.

جامعه آماری در بخش کمی را کارشناسان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری (بند الف و ب) تشکیل می­دهند. نمونه­گیری در این بخش با توجه به گستردگی حجم جامعه با استفاده از فرمول کوکران 385 نفر تعیین و به روش نمونه­گیری در دسترس، پرسشنامه­ها توزیع شد.  

روش و ابزار جمع­آوری داده­ها

با توجه به ماهیت آمیخته بودن این پژوهش، اطلاعات لازم در بخش کیفی بر اساس مصاحبه­های عمیق از نخبگان این حوزه با شرایطی سه گانه­ای که از آن یاد شده در شش ماهه دوم 1397 گردآوری شده است. در پژوهش حاضر با هدف گردآوری با کیفیت­ترین داده­ها و با برخورداری از شناختی که پیشتر از جامعه آماری به دست آمده بود، مصاحبه­های عمیق اولیه انجام شد و پرسش­های اولیه­ای که در راستای سوال اصلی تحقیق فهرست شده بود، مورد بازنگری قرار گرفت. محورها و سوالات مصاحبه بر اساس بازخوردهایی که از مصاحبه­های اولیه اخذ شد، مورد بازبینی قرار گرفته و در مصاحبه­های بعدی اصلاح شد.

ابزار گردآوری داده­ها در بخش کمی، پرسشنامه­ای آنلاین مشتمل بر 23 سوال شامل هشت سؤال در خصوص مؤلفه حکمرانی هوشمند، شش سؤال در زمینه مؤلفه توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی، چهار سؤال در خصوص مؤلفه توسعه کاربرد تکنولوژی­های نوین هوشمند و در نهایت پنج سؤال در زمینه مؤلفه هوشمندسازی خدمات گردشگری طراحی شد که در سه ماهه اول سال 1398 میان کارشناسان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری (بند الف و ب) توزیع گردید. در مرحله جمع‌آوری اطلاعات 390 پرسشنامه تکمیل‌شده و پس از پردازش برای تحلیل‌های آماری مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

روش تحلیل داده­ها

نظر به ماهیت این پژوهش، اطلاعات گردآوری شده از مصاحبه­های بخش کیفی با بهره­گیری از روش تحلیل محتوای کیفی قراردادی و با استفاده از نرم­افزار مکس کیودا36 تحلیل و براساس کدگذاری صورت گرفته، مدل مفهومی پژوهش ارائه شده است.

در نهایت به منظور تحلیل و اعتباریابی داده­های به دست آمده از دو روش آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده است. از فنون آماری استنباطی با استفاده از روش معادلات ساختاری و نرم­افزار اسمارت پی.ال.اس37 برای استنباط در مورد جامعه، تعمیم یافته­های حاصل از نمونه­گیری به جامعه مورد بررسی و نیز مدل­سازی استفاده شده است.

روایی و پایایی

جهت اطمینان از روایی در بخش کیفی این پژوهش سعی شده است تا تمام گام­ها و مراحل ضروری جهت انجام یک پژوهش کیفی از طریق تحلیل محتوای کیفی قراردادی مورد توجه قرار گرفته و رعایت شوند. در این پژوهش از چهار معیار برای سنجش روایی نتایج به دست آمده، استفاده شده است: باورپذیری، انتقال پذیری، وابستگی و تأییدپذیری. در این پژوهش، پژوهشگر از تثلیث گروه­های مختلف متخصص در حوزه گردشگری و فعال در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور، استفاده از راهنمای مصاحبه، تخصیص زمان کافی برای انجام مصاحبه­ها، بررسی مداوم و مقایسه مداوم داده­ها و طبقات از نظر تشابه­هات و تفاوت­ها، چک کردن مجدد یافته­ها با مشارکت کنندگان، ارائه تحلیل داده­ها به صورت مشروح و مبسوط و توصیفات عمیق و غنی از پژوهش برای خوانندگان سعی در تأمین معیارهای گفته شده نموده است. در ادامه برای سنجش پایایی بخش کیفی از روش پایایی بازآزمون استفاده شده است.

در حین انجام این پژوهش و در جریان کدگذاری مصاحبه­ها، سه مصاحبه به عنوان نمونه در یک فاصله بیست روزه مورد کدگذاری مجدد قرار گرفت. تعداد کل کدها در دو فاصله زمانی بیست روزه برابر 98، تعداد کل توافقات در این دو زمان برابر 36 و تعداد کل عدم توافقات برابر هفت کد است. پایایی بازآزمون مصاحبه­های این پژوهش برابر 73 درصد است. با توجه به این­که میزان پایایی بیشتر از 60 درصد است، قابلیت اعتماد کدگذاری مورد تأیید است.

در بخش کمی برای سنجش روایی همگرا38 از شاخص متوسط واریانس استخراج شده39 و برای سنجش روایی تشخیصی40 یا واگرا از معیار آزمون بار عرضی استفاده شد. همچنین برای بررسی پایایی ابزار اندازه­گیری، از آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی41 بهره گرفته شد. معیار قابل قبول بودن برای این شاخص­ها، مقادیر بالاتر از 70/0 می­باشد. نتایج پژوهش حاکی از آن بود که آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی پرسشنامه به ترتیب برابر 79/0 و 86/0 می­باشد که این مقادیر در سطح خوبی ارزیابی می­شود. همچنین برای بررسی کیفیت مدل­های اندازه­گیری و ساختاری به ترتیب از شاخص اشتراک با روایی متقاطع42 و شاخص افزونگی با روایی متقاطع43 استفاده گردید.

یافته­های پژوهش 

هدف اول: شناسایی مؤلفه­های هوشمندسازی صنعت گردشگری در ایران 

در این مرحله با استفاده از نرم افزار مکس کیودا، کدگذاری متون 13 مصاحبه صورت گرفت. در جریان کدگذاری باز، به خرد کردن، تجزیه و تحلیل، مقایسه، برچسب زدن و مفهوم سازی داده­ها پرداخته شد. منظور از مفهوم سازی این است که هر قسمت از تعاملات، نظرات و ایده­هایی که در متن وجود دارد، استخراج می گردد. در فرآیند تحقیق تعداد کدهای اولیه 234 بود که در بررسی­های انجام شده به تعداد 199 کد ثانویه رسید. مرحله بعد، برقراری رابطه بین مفاهیم تولید شده در کدگذاری باز است. اساس فرایند ارتباط دهی در کدگذاری محوری، در تمرکز و تعیین یک مقوله به عنوان مقوله محوری و سپس قرار دادن سایر مقولات هم جنس فرعی ذیل مقوله اصلی می­باشد. در ادامه با بررسی مفاهیم و قرارگیری مفاهیم نزدیک و همجنس حول یک طبقه، مقوله محوری آن استخراج شد. 4 مقوله اصلی به شرح ذیل است: حکمرانی هوشمند، توسعه کاربرد تکنولوژی­های نوین هوشمند، توانمندسازی اجتماعی- فرهنگی و هوشمندسازی جامع خدمات گردشگری (محیطی).


هدف دوم: مدل مفهومی هوشمندسازی گردشگری مقاصد شهری ایران

با توجه به مقولات اصلی و خرده مقولات استخراج شده از مصاحبه­ها، مدل هوشمندسازی گردشگری مقاصد شهری ایران مبتنی بر کدها، در ذیل ارائه می­گردد:

img0 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 2. مدل مفهومی هوشمندسازی صنعت گردشگری در ایران (منبع: یافته­های تحقیق حاضر)

 

هدف سوم: اعتبارسنجی مؤلفه­های شناسایی شده هوشمندسازی صنعت گردشگری در ایران 

در پیمایش تحقیق حاضر، مفاهیم اصلی تحقیق با استفاده از پرسشنامه آنلاین اندازه‌گیری شده است. این مفاهیم شامل اطلاعات مربوط به ویژگی‌های جمعیتی نمونه تحقیق و اطلاعات مربوط به متغیرهای سازه‌ای می‌شود. میزان موافقت پاسخگویان با گویه­های هر یک از مؤلفه­ها، مبنای سنجش اهمیت آن مؤلفه به شماره می­آید. نظر هر یک از پاسخگویان در پرسشنامه با نمره­ای بین 1 تا 5 مشخص شده است. پس از دریافت نمرات گویه­های هر مؤلفه، با استفاده از فرمول زیر امتیاز هر مؤلفه محاسبه شده است.

img0بر این اساس میزان اهمیت مؤلفه­ها بر اساس نظر پاسخگویان به ترتیب:

-       متوسط امتیاز هوشمندسازی جامع خدمات گردشگری 12/78 از 100

-       متوسط امتیاز توسعه کاربرد تکنولوژی­های نوین هوشمند 87/77 از 100

-       متوسط امتیاز توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی 61/66 از 100

-       متوسط امتیاز حکمرانی هوشمند 62/61 از 100  محاسبه گردید.

برای اعتبارسنجی و ارزشیابی برازش الگوی پیشنهادی از تحلیل عاملی تأییدی و تکنیک مدل­یابی معادلات ساختاری با به کارگیری نرم­افزار اسمارت پی.ال.اس44 استفاده شد. در مرتبه اول بارهای عاملی متغیرهای مشاهده پذیر روی متغیر مکنون مربوط به خود و در مرتبه دوم، بارهای عاملی متغیرهای مکنون سطح اول، روی متغیرهای مکنون سطح دوم مورد بررسی قرار گرفت.

تحلیل عاملی تأییدی 

در تحلیل عاملی تأییدی، بار عاملی هر نشانگر روی مؤلفه­ی مربوط به خود مورد بررسی قرار می­گیرد که میزان آن باید بالاتر از 70/0 بوده و مقدار t متناظر با هر بار عاملی باید بالاتر از 96/1 در سطح معناداری 05/0 باشد. در این صورت این نشانگر از دقت لازم برای اندازه گیری آن مؤلفه یا صفت مکنون برخوردار است. (جدول3).

جدول 3. مقادیر بارعاملی برای نشانگرهای هر مؤلفه در قالب مدل هوشمندسازی گردشگری در ایران 

سازه

گویه‌ها

بار عاملی

آماره t

نتیجه

حکمرانی هوشمند

بروز رسانی و تطبیق قانون تجارت الکترونیکی

778/0

855/13

تأیید نشانگر

بروز رسانی منشور حقوق گردشگر

781/0

080/13

تأیید نشانگر

بروز رسانی قانون حمایت از حقوق پدید‌آورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای

740/0

920/11

تأیید نشانگر

ادامه جدول 3. مقادیر بارعاملی برای نشانگرهای هر مؤلفه در قالب مدل هوشمندسازی گردشگری در ایران

سازه

گویه‌ها

بار عاملی

آماره t

نتیجه

حکمرانی هوشمند

ارائه مشوق های سرمایه گذاری در بخش هوشمندسازی گردشگری

765/0

001/8

تأیید نشانگر

تسهیل فرآیندهای مجوزدهی به بخش خصوصی برای ورود به هوشمندسازی گردشگری

761/0

185/19

تأیید نشانگر

توسعه زیرساخت های دولت الکترونیک

771/0

401/8

تأیید نشانگر

تغییر سیاستگذاری کلان گردشگری در کشور و حرکت به سوی هوشمندسازی

762/0

842/13

تأیید نشانگر

برنامه ریزی جامع برای جایگزینی تدریجی نقش دولت از عرضه‌کننده محصولات گردشگری به سیاست‌گذاری و نظارت برکارآیی آن­ها

766/0

324/14

تأیید نشانگر

توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی

آموزش جامعه میزبان برای پذیرایی از گردشگری و مهمانداری

805/0

630/14

تأیید نشانگر

آموزش جامعه میزبان برای استفاده از تکنولوژیهای هوشمند

762/0

500/14

تأیید نشانگر

تولید محتوای آموزشی استفاده از تکنولوژیهای هوشمند برای گردشگران

793/0

297/2

تأیید نشانگر

تقویت اعتماد الکترونیک در جامعه میزبان و گردشگران

805/0

630/14

تأیید نشانگر

فرهنگ سازی در جامعه میزبان و گردشگران برای پذیرش گردشگری هوشمند در سطح کشور

722/0

811/9

تأیید نشانگر

آموزش پایه ای جامعه برای دستیابی به مردم هوشمند

762/0

088/11

تأیید نشانگر

توسعه کاربرد تکنولوژی­های نوین هوشمند

نفوذ بهتر اینترنت در مقاصد گردشگری

811/0

842/9

تأیید نشانگر

تخصیص بودجه کافی جهت توسعه الکترونیک مقاصد گردشگری

842/0

915/11

تأیید نشانگر

توسعه تبادل اطلاعات گردشگری در فضای هوشمند

793/0

312/5

تأیید نشانگر

توسعه زیرساخت های کاربری فناوری های نوین گردشگری

706/0

620/2

تأیید نشانگر

هوشمندسازی جامع خدمات گردشگری

توسعه زیرساخت برای برقراری رابطه ی تعاملی هوشمند جامعه میزبان با گردشگر

798/0

270/6

تأیید نشانگر

توسعه حمل و نقل هوشمند در مقاصد گردشگری

729/0

738/5

تأیید نشانگر

ادامه جدول 3. مقادیر بارعاملی برای نشانگرهای هر مؤلفه در قالب مدل هوشمندسازی گردشگری در ایران

سازه

گویه‌ها

بار عاملی

آماره t

نتیجه

هوشمندسازی جامع خدمات گردشگری

توسعه مراکز اقامتی هوشمند

847/0

492/20

تأیید نشانگر

توسعه زیرساخت پایگاه داده گردشگران در مقاصد گردشگری

787/0

890/6

تأیید نشانگر

معرفی و اطلاع رسانی جامع مقاصد گردشگری در فضای تعاملی و هوشمند

734/0

203/8

تأیید نشانگر

                   منبع: یافته­های تحقیق حاضر

 

همانطور که از جدول 3 مشخص است تمامی گویه­ها دارای بار عاملی مناسبی (بالاتر از 7/0) بر متغیر مکنون مربوط به خود هستند و این بارهای عاملی در سطح 05/0 معنی­دار می­باشند. به عبارتی دیگر، مقدار t متناظر با هر بار عاملی بیشتر از مقدار بحرانی آن (96/1) در سطح 05/0 است. در نتیجه می­توان گفت این نشانگرها از دقت لازم برای اندازه­گیری مؤلفه­های (سازه­های) مربوط به خود برخوردار هستند و مورد تأیید قرار می­گیرند.

همانطور که از جدول 4 مشخص است، پایایی ترکیبی دلوین- گلدشتاین و آلفاي کرونباخ تمامی متغیرهاي مربوط به هوشمندسازی گردشگری بالاتر از70/0 است لذا، پایایی ابزار اندازه­گیري مورد تأیید قرار می­گیرد. همچنین، از شاخص متوسط واریانس استخراج شده برای سنجش روایی همگرا استفاده شد که میزان آن باید بالاتر از 50/0 باشد. با توجه به جدول 3 شاخص اِی.وی.یی45 در مورد همه متغیرها از میزان 50/0 بیشتر است که خود دلیل بر روایی همگراي مناسب مدل هوشمندسازی صنعت گردشگری در ایران است.

 

جدول 4.  شاخص­های پایایی ترکیبی، آلفای کرونباخ و متوسط واریانس استخراج شده 
برای مدل هوشمندسازی گردشگری

نام متغیرها

پایایی ترکیبی

آلفاي  کرونباخ

شاخص متوسط واریانس استخراج شده

حکمرانی هوشمند 

907/0

883/0

550/0

توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی 

863/0

803/0

522/0

توسعه کاربرد تکنولوژی های نوین هوشمند

830/0

729/0

554/0

هوشمندسازی جامع خدمات گردشگری

843/0

766/0

512/0

                 منبع: یافته­های تحقیق حاضر

 

در ادامه جهت بررسی روایی تشخیصی یا واگرای مدل اندازه‌گیری، از معیار آزمون بار عرضی استفاده شد. طبق شاخص بار عرضی، انتظار می‌رود که متغیرهای مشاهده‌پذیر مربوط به یک مؤلفه خاص، بار عاملی بیشتری نسبت به سایر متغیرهای مشاهده‌پذیر روی مؤلفه مربوط به خود داشته باشند. براساس یافته­های پژوهش، تمام متغیرهای مشاهده‌پذیر، بار عاملی بیشتری روی متغیر مکنون مربوط به خود را دارند، لذا با توجه به شاخص بار عرضی می‌توان گفت این مدل اندازه‌گیری از روایی تشخیصی مناسبی برخوردار است. در ذیل با توجه به مؤلفه محوری این بحث، شاخص بار عرضی مؤلفه توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی در جدول (5) آورده شده است.

­­­جدول 5. شاخص بار عرضی مدل هوشمندسازی گردشگری بر اساس مؤلفه توانمندسازی فردی و اجتماعی

هوشمندسازی جامع خدمات گردشگری

توسعه کاربرد 
تکنولوژی­های نوین هوشمند

توانمندسازی 
اجتماعی و فرهنگی

حکمرانی هوشمند

زیر مؤلفه­های مؤلفه توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی

19/0

16/0

80/0

17/0

آموزش جامعه میزبان برای پذیرایی از گردشگری و مهمانداری

33/0

17/0

76/0

53/0

آموزش جامعه میزبان برای استفاده از تکنولوژی­های هوشمند

16/0

14/0

39/0

17/0

تولید محتوای آموزشی استفاده از تکنولوژی­های هوشمند برای گردشگران

19/0

16/0

80/0

17/0

تقویت اعتماد الکترونیک در جامعه میزبان و گردشگران

23/0

36/0

72/0

18/0

فرهنگ سازی در جامعه میزبان و گردشگران برای پذیرش گردشگری هوشمند در سطح کشور

20/0

18/0

76/0

24/0

آموزش پایه ای جامعه برای دستیابی به مردم هوشمند  

         منبع: محاسبات تحقیق حاضر 

کیفیت مدل اندازه‌گیری توسط شاخص اشتراک با روایی متقاطع محاسبه می‌شود. در واقع این شاخص توانایی مدل مسیر را در پیش‌بینی متغیرهای مشاهده‌پذیر از طریق مقادیر متغیر پنهان متناظرشان می‌سنجد. چنانچه این شاخص عدد مثبتی را نشان دهد، مدل اندازه‌گیری انعکاسی از کیفیت لازم برخوردار است. همان‌طور که از جدول 6 مشخص است، در مدل اندازه‌گیری موردبررسی، مقادیر شاخص اشتراک با روایی متقاطع مثبت و بالا می‌باشد که این خود کیفیت مدل اندازه‌گیری را تأیید می‌نماید.

جدول 6. شاخص اشتراک با روایی متقاطع مدل هوشمندسازی گردشگری

مؤلفه

شاخص اشتراک یا روایی متقاطع 

حکمرانی هوشمند

551/0

توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی

523/0

توسعه کاربرد تکنولوژی های نوین هوشمند

554/0

هوشمندسازی جامع خدمات گردشگری

520/0

مدل نهایی هوشمندسازی گردشگری

542/0

                                  منبع: محاسبات تحقیق حاضر 

 

همچنین کیفیت مدل ساختاری توسط شاخص افزونگی با روایی متقاطع محاسبه شد. معروف‌ترین و شناخته‌شده‌ترین معیار اندازه‌گیری این توانایی شاخص Q2 استون-گایسلر است که بر اساس این ملاک، مدل باید نشانگرهای متغیرهای مکنون درون‌زا انعکاسی را پیش‌بینی نماید و مقادیر Q2 بالای صفر نشان می‌دهند که مقادیر مشاهده‌شده خوب بازسازی‌شده‌اند و مدل توانایی پیش‌بینی دارد. همان‌طور که از جدول 7 مشخص است میزان Q2 در همه متغیرها مثبت و بالاتر از 35/0 است که این خود نشان‌دهنده کیفیت مناسب مدل اندازه‌گیری است. به‌عبارت‌دیگر مدل می‌تواند نشانگرهای متغیرهای مکنون درون‌زا انعکاسی را پیش‌بینی نماید. همچنین میزان Q2 برای کل مدل محاسبه گردید که برابر با 528/0 حاصل آمد و نتیجه به دست آمده قوی ارزیابی می­شود. لذا می­توان گفت که مدل ساختاری مورد بررسی از کیفیت مناسبی برخوردار است و مقادیر مشاهده‌شده خوب بازسازی ‌شده‌اند و مدل مورد بررسی توانایی پیش‌بینی بالایی دارد و می­تواند متغیر مکنون درون‌زا را پیش‌بینی نماید.

 

جدول7. شاخص افزونگی با روایی متقاطع مدل هوشمندسازی گردشگری

مؤلفه

شاخص افزونگی یا روایی متقاطع 

حکمرانی هوشمند

551/0

توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی

523/0

توسعه کاربرد تکنولوژی های نوین هوشمند

554/0

هوشمندسازی جامع خدمات گردشگری

520/0

مدل نهایی (هوشمندسازی گردشگری)

528/0

                                          منبع: محاسبات تحقیق حاضر 

 

نتیجه­گیری 

در پی چالش­های به وجود آمده ناشی از دوران گذار سریع به عصر فراصنعتی، برای بقا راه گریزی به غیر از تجهیز به فناوری­های نوین نمانده است. شکی نیست که بکارگیری این فناوری­های نوین مستلزم زیرساخت­ها، مطالعات و ابزارهای خاص خود است. با توجه به قدرت اثر بالای اقتصادی صنعت گردشگری در اقتصاد یک کشور ضروری است هرگونه برنامه­ریزی در این حوزه متناسب با اصول و قوانین صحیح و منطقی و منطبق بر شرایط زمانی و مکانی خود باشد. در راستای تغییرات پرشتاب دهه های اخیر، فناوری اطلاعات و ارتباطات به طور غیر قابل پیش بینی جامعه ایرانی را دستخوش تغییر کرده است. سفر و گردشگری یکی از بخش­هایی است که بیشتر دچار تغییر  شده است. کشور ایران همواره با توجه به شرایط اقلیمی، فرهنگی و پیشینه تاریخی خود یکی از بهترین مقاصد گردشگری است. لذا باید به صورت مستمر، نیازهای در حال تغییر گردشگران را شناسایی کرده و با توجه به مؤلفه‌هایی همچون رضایتمندی، امنیت و لذت سفر شرایط رقابتی بهتری برای خود ایجاد نماید.

در راستای ایجاد مزیت رقابتی و با پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه گردشگری، مفهوم گردشگری هوشمند یک اصطلاح جدید کاربردی است که امروزه برای توصیف وابستگی روزافزون مقاصد گردشگری، صنایع و اشکال مختلف گردشگران به اشکال جدید فناوری اطلاعات و ارتباطات که حجم انبوهی از داده­ها را به گزاره­های ارزشمند تبدیل می­کند، به کار بسته می­شود. هوشمندسازی گردشگری در مقاصد سفر، نیازمند طراحی پلتفرم و مدلی است که با کمک همه ذینفعان انجام شود. این مدل باید به نحوی طراحی گردد تا داده­های خام گردشگران را به اطلاعات و ارزش فزاینده تبدیل نماید. در راستای طراحی این مدل پژوهش حاضر انجام گرفت و به ترتیب چهار مؤلفه توسعه کاربرد تکنولوژی­های نوین هوشمند، حکمرانی هوشمند، توانمندسازی اجتماعی- فرهنگی و هوشمندسازی جامع خدمات گردشگری (محیطی) به عنوان مؤلفه­های هوشمندسازی گردشگری در مقاصد شهری ایران شناسایی گردید. 

هوشمندسازی مبتنی بر پدیده­ای فناورمحور و توسعه­گرا است که در بستر اجتماع ایجاد می­شود، از این رو نمی‌توان آن را از اجتماع و خصوصیات آن جدا نمود چرا که یکی از خصوصیات بارز جوامع انسانی، مشارکت افراد به عنوان عامل تداوم تمامی پدیده اجتماعی است. در فرآیند توانمندسازی، مشارکت افراد عاملی مؤثر در برنامه­ها و فرآیندهای توسعه می باشد که طی آن افراد ایده­های خود را بیان کرده؛ مبتکرانه عمل نموده؛ نیازها و مشکلات خود را شرح داده و استقلال خود را نشان می­دهند. امروزه این یک اصل پذیرفته شده است که هوشمندسازی نیاز به افراد انسانی هوشمند یا همان «مردم هوشمند» دارد. چرا که جامعه هوشمند نتیجه اجتماع مردمان هوشمند خواهد بود. از این رو، پیش­بری اراده جمعی برای هوشمندسازی، متغیر مهمی است که بدون توانمندسازی افراد جامعه محقق نخواهد شد.

مؤلفه توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی شناسایی شده در این پژوهش، با ضریب مسیر (بتا) 337/0 و قدر مطلق آماره 690/5 در سطح معنی داری 5 درصد، تأثیر مثبت و مستقیمی بر هوشمندسازی گردشگری دارد. براساس یافته‌های این پژوهش، این مؤلفه 523/0 محاسبه شده که بیشتر از آستانه 35/0 بوده و نشان از قدرت پیش­بینی قوی مدل در خصوص این مؤلفه داشته و برازش مناسب مدل ساختاری پژوهش را بار دیگر تأیید می­کند.

در این پژوهش، مؤلفه توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی، شامل شش زیرمؤلفه احصاء شده از مصاحبه­های نیمه ساختار یافته شامل آموزش جامعه میزبان برای میهمان نوازی، استفاده از تکنولوژی­های هوشمند، تولید محتوای آموزشی برای گردشگران، تقویت اعتماد الکترونیک در جامعه میزبان و گردشگران، فرهنگ­سازی در جامعه میزبان و گردشگران برای پذیرش گردشگری هوشمند در سطح کشور و آموزش پایه­ای جامعه برای برخورداری از مردم هوشمند می­باشد.  

روابط جامعه میزبان و گردشگران در یک مقصد گردشگری بسیار پیچیده است و می­تواند چالش­های زیادی را برای طرفین ایجاد کند. مک اینتایر46 اعتقاد دارد که جامعه میزبان باید خود را در همه سطوح برای اجرای نقش تأثیرگذارتر در توسعه گردشگری و همچنین در ارتباط با دولت و مجریان گردشگری در همه سطوح سازمان­دهی کند. ارتباط دوسویه جامعه میزبان و گردشگر زمانی می­تواند اهداف توسعه گردشگری را تحقق بخشد که هر دو گروه آموزش­هایی را دریافت کنند. منظور از آموزش در این گروه، آموزش مستقیم به مفهوم عام نیست. این آموزش می­تواند به شکل غیرمستقیم و در چارچوب توانمندی­های بالقوه گردشگری نیز انجام شود. توجه به این نکته ضرورت دارد که در صورتی که نارضایتی جامعه گردشگر از جامعه میزبان، تأثیرات منفی اجتماعی و فرهنگی بسیاری در توسعه گردشگری داشته و می­تواند در طولانی مدت باعث کاهش گردشگران شود. براساس یافته‌های این پژوهش نیز، باور 2/37 درصد از پاسخگویان این بود که آموزش پذیرایی و میهمان‌نوازی به جامعه میزبان، می­تواند تأثیر زیادی بر حرکت در مسیر هوشمندسازی صنعت گردشگری ایران و افزایش رضایت گردشگران داشته باشد.

تعریف سواد رسانه‌ای به نقل از کمیسیون اروپا عبارت است از: توانایی دسترسی، استفاده، تحلیل و ارزیابی تصاویر، اصوات و پیام­هایی که در جهان کنونی به صورت روزانه با آنها مواجه می­شویم و بخش انکارناپذیری از فرهنگ معاصر ما را تشکیل می­دهند، همچنین توانایی ایجاد ارتباط موثر با رسانه­هایی که افراد به آنها دسترسی دارند. آموزش­ها بر هنجارهای اجتماعی و فرهنگی جامعه میزبان اثر می­گذارد و تقلید از الگوهای ارائه شده در مباحث آموزشی، تغییر رفتار جامعه را به دنبال خواهد داشت. براساس یافته‌های این پژوهش، 41 درصد از پاسخگویان بر این باور بودند که آموزش جامعه میزبان برای استفاده از تکنولوژی­های هوشمند می­تواند تأثیر زیادی بر حرکت به سوی هوشمندسازی صنعت گردشگری ایران و تغییر رفتار جامعه میزبان داشته باشد.

در خصوص تقویت اعتماد الکترونیک در جامعه میزبان و گردشگران، چهار ویژگی اعتماد کننده و اعتماد شونده، آسیب­پذیری، رفتار ناشی از اعتماد و موضوعیت ذهنی برای اعتماد الکترونیک در گردشگری قابل اتکا است. اعتماد تأثیرپذیر از عوامل محیطی است. از این رو تقویت عوامل محیطی و تغییر نگرش جامعه میزبان و گردشگران می‌تواند اعتماد الکترونیک در جامعه را تقویت کند. براساس یافته­های این پژوهش نیز 2/37 درصد از پاسخگویان اعتقاد داشتند که تقویت اعتماد الکترونیک در جامعه میزبان و گردشگران می­تواند تأثیر زیادی در حرکت به سوی هوشمندسازی صنعت گردشگری ایران داشته باشد. براساس یافته­های سرگلزایی و همکاران (1395) نیز مولفه اعتماد یکی از مولفه‌های موثر در پذیرش ابتکارهای دولت الکترونیک توسط شهروندان است. یافته‌های پژوهش حاضر نیز این موضوع را تایید می­نماید.

درباره مؤلفه فرهنگ سازی در جامعه میزبان و گردشگران برای پذیرش گردشگری هوشمند در سطح کشور لازم است به این موضوع اشاره شود که به کارگیری فناوری­های نوین هوشمند در صنعت گردشگری می­تواند مشکلات عمده­ای را از سیستم گردشگری حل کند و کمک فوق­العاده­ای به جامعه میزبان برای افزایش بهره­وری و آمادگی ورود به بازارهای جهانی نماید. ایران در زمینه فناوری­های نوین گردشگری، کشوری جوان است و تا رسیدن به سطحی قابل قبول از هوشمندسازی، راه طولانی پیش رو دارد. ورود فناوری­های هوشمند، نیازهای جدیدی را در پردازش و تبادل داده­ها، ابزارها و زیرساخت‌های مناسب و پیاده‌سازی آن­ها و نیز نحوه ارایه این گونه خدمات هوشمند گردشگری را مطرح کرده است. به طور کلی ادراک جامعه میزبان و نیز گردشگران در این صنعت امر مهمی به شمار می­آید. بر اساس مدل پذیرش فناوری­های نوین، در جهت فرهنگ­سازی به کارگیری فناوری­های نوین ارتباطی در حوزه گردشگری و نیز پذیرش گردشگری هوشمند، ­بایستی سهولت و سودمندی به کارگیری این فناوری­ها، در جامعه میزبان و گردشگران فرهنگ‌سازی شود. هر دو گروه ذینفع را به استفاده از این فناوری­ها مشتاق نمود و زمینه­های اعتماد به فضای هوشمند گردشگری را فراهم ساخت. یافته­های پژوهش حاضر نیز مؤید نتایج این نظریه است. براساس یافته­های پژوهش 7/46 درصد از پاسخگویان، فرهنگ‌سازی را برای هر دو گروه جامعه میزبان و گردشگران به عنوان عاملی مؤثر در حرکت به سوی هوشمندسازی صنعت گردشگری ایران، اعلام نمودند.

آخرین زیر مؤلفه برای برخورداری از مردم هوشمند، آمـوزش پایه­ در جامعه است که با عـنوان مولـفه

توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی به آن پرداخته شد. بنکن دورف و موسکاردو47 (2010) در تحقیقات خود دریافتند که نسل Y، مخاطبین اصلی هوشمندسازی گردشگری می­باشند. ویژگی بارز این نسل نیز کسب تجربه از مجرای فضای تعاملی هوشمند و به اشتراک گذاری تجربیات کسب شده می­باشد. همانطور که پین و گیلمور48 (1997) در نظریه اقتصاد تجربه بیان کرده‌اند: نظام عرضه و تقاضا در حوزه گردشگری در سال­های اخیر تغییر شگرفی داشته است. اقتصاد تجربه به عصر اقتصادي نويني اشاره دارد كه نه تنها بر تحويل خدمات، استوار است بلكه بر اساس نمايش تجارب به يادماندني و خاطره انگيز از سوي كسب و كارها نيز مي­باشد. به عقیده اسمیت و مک لئود49 (1391)، مصرف كنندگان معاصر در اين اقتصاد جديد، انگيزه و تمايل فراواني به مصرف و تولید تجارب معنادار دارند و حاضر هستند براي آن­ها پول پرداخت كنند. صنعت گردشگري همواره به دنبال عرضه تجربه به بازديدكنندگان بوده است اما در سال­هاي اخير به نمايش گذاشتن تجارب، نقش محوري­تري را در صنعت گردشگري و بخش وسيع­تر خدمات و خرده فروشي ايفا كرده است. گردشگر هوشمند نسل Y در عصر اقتصاد تجربه، در تلاش است که گردشگری را از طریق به اشتراک گذاری تجربیات و یا کسب تجربیات رونق دهد. تجربيات همانند محصولات و خدمات نيستند كه در دنياي خارجي، توليد و توزيع شوند. آن­ها در فضاي سازماني ايجاد نمي­شوند بلكه به صورت فردي به وجود مي­آيند. از این رو برای حصول به این نتیجه، آموزش پایه­ای جامعه (میزبان و گردشگر) می­تواند نقش اساسی ایفا کند.­ براساس یافته­های پژوهش حاضر، 5/38 درصد از پاسخگویان بر این باورند که آموزش پایه­ای جامعه (میزبان و گردشگر) تأثیر زیادی بر حرکت به سوی هوشمندسازی صنعت گردشگری ایران دارد.

به بیان دیگر، گردشگری فعالیتی خدماتی است و کارکنان آن را ارائه می­کنند. بنابراین توجه به آموزش و ارتقای دانش آنان یکی از رموز اصلی تضمین حیات این صنعت و همگام شدن با تکنولوژی­های روز است (شمس الدینی و درخشان، 1395). پژوهش حاضر نیز همسو با یافته‌های حاصل شده، بر آموزش پایه جامعه میزبان و گردشگر تاکید دارد.

منابع 

پوراحمد، احمد؛ زیاری، کرامت اله؛ حاتمی نژاد، حسین، پارسا. (پشاه آبادی)، شهرام. (1397).«تببین مفهوم و ویژگی­های شهر هوشمند»، مجله باغ نظر، پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی، سال 15، شماره 58: 26-5 .

اسميت، ملاني؛ مک لئود، نيكولاي؛ هارت روبرتسون، مارگارت. (1391). مفاهیم كليدي در مطالعات گردشگري، مترجم جعفر باپيري، چاپ اول:45، تهران: مهكامه. 

بختیاری، صادق و یزدانی، مرتضی. (1389). «بررسي آثار مستقيم و غير مستقيم گردشگري بر اشتغال»، فصلنامه علوم اقتصادي، سال چهارم، شماره13، زمستان 1389.

پوراحمد، احمد؛ زیاری، کرامت اله؛ حاتمی نژاد، حسین؛ پارسا، شهرام. (1396). «شهر هوشمند: تبیین ضرورت­ها و الزامات شهر تهران برای هوشمندی»، فصلنامه علمی- پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال دهم، شماره دوم.

پورگیو، فریده (1379). بررسی توانمندسازی زنان در ایران با تاکید بر رسانه­ها و کتاب­های درسی، مرکز امور زنان ریاست جمهوری، اولین همایش توانمندسازی زنان.

تاج الدین، محمد باقر؛ رحمتی والا، لیلی (1393). «رسانه­ی ملی و توانمندسازی زنان سرپرست خانوار (مورد مطالعه: زنان سرپرست خانوار منطقه 18 تهران)»، تهران، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات راهبردی زنان، دوره 17، شماره 65، صفحه 119-161

چریم، سید محسن؛ جولا، غلامرضا؛ خدادادی، مصطفی. (1397). «بررسی نقش گردشگری در توانمندسازی اجتماعی زنان روستاهای ادغام شده به شهر (مطالعه موردی: کوی وهب. شهرستان شوش. استان خوزستان)»، فصلنامه علمی تخصصی پژوهش­های گردشگری و توسعه پایدار، سال اول، شماره یک، تابستان

سرگلزاری، شریفه؛ محمدابراهیمی زاده سپاسگزار؛ صمد. (1396). «مدل سازی پذیرش فناوری از سوی کاربران برای دستیابی به شهر هوشمند؛ مطالعه موردی: شهرهای مرکز استان»، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری، شماره بیست و دوم، بهار 

شمس الدینی، علی؛ درخشان، الهام؛ کریمی، ببراز. (1395). «ارزیابی اثرات توانمندسازی نیروی انسانی در توسعه­ی صنعت گردشگری؛ مطالعه موردی: استان کهیگیلویه و بویراحمد»، فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، سال 6، شماره پیاپی 24، زمستان 

صادقی، سجاد و جدیری عباسی، محمد. (1394). «بررسی زیر ساخت­های صنعت گردشگری و پتانسیل­های موجود بر توسعه توریسم تبریز». دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم مهندسی، علوم و تکنولوژی.

عطافر، علی؛ خزائی پول، جواد و پورمصطفی خشکرودي، مهدي. (1391). «عوامل مؤثر بر پذیرش فناوري اطلاعات در صنعت گردشگري»، فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگري، سال 7 ، شماره 18 ، صص 131-156.

فرهادی محلی، علی. (1390). «بررسي تحلیلي پدیده جهاني شدن با تمركز بر حوزه فرهنگ»، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، دوره 2، شماره 5 (شماره پیاپی 5)، صفحه 96-63.

فلاح، مسعود؛ استقلال، احمد، (1393). «مروری بر مفاهیم، شاخص­ها و معیارهای شهر هوشمند»، نشریه علمی- تخصصی شهر هوشمند، شماره اول، سال اول، صص 8

کاظمی، مهدی؛ (1385)، مدیریت گردشگری، انتشارات سمت، چاپ اول، صص 15-14.

گزارش معاونت پژوهش­های زیربنایی و امور تولیدی، دفتر مطالعات ارتباطات و فناوری­های نوین. (1395). «شهر هوشمند و الزامات قانونی»، گزارش معاونت پژوهش­های زیربنایی و امور تولیدی، دفتر مطالعات ارتباطات و فناوری­های نوین، شهریور 1395، شماره مسلسل 14971، ص8-12 

لطفی خاچکی، بهنام. (1387). «گردشگری به مثابه صنعت»، فصلنامه علمی- پژوهشی راهبرد، سال اول، شماره دوم، زمستان 1387، صفحه 180

محمد علی پور، رسول. (1399). شاخص‌هاي توسعه پايدار علم گردشگري. برگرفته از www.tourismscience.ir

محمودی، ایرج؛ آقائی، هادی؛ جعفری، عطااله. (1389). «جهانی شدن صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) و راهبردهای فرهنگ مصرف ایران»، فصلنامه مطالعات جامعه شناس، سال دوم، شماره هشتم، پائیز 9831 (917 – 991).

مرادی، شیما. (1397). «بررسی سیر موضوعی مطالعات حوزه شهر هوشمند»، پژوهشنامه علم سنجی، دوفصلنامه علمی دانشگاه شاهد، دوره  5، شماره 1، بهار و تابستان 

ملکی، سعید و سعیدی، جعفر. (1393). «استفاده ازمدل نقش جاذبه­هاي گردشگري در توسعه شهرستان لردگان ارزیابی SWOT»، فصلنامه فضای گردشگری، سال سوم، شماره 11.

میری آشتیانی، الهام (1387). «تمیز نسلی در ایران»، مجموعه مقالات چالش­های اجتماعی ایران، تهران، پژوهشکده­ی تحقیقات استراتژیک، صفحه 319

نادعلی، سوسن؛ سفیدچیان، سلمان. (1397). «توان سنجی گردشگری هوشمند با تاکید بر ضرورت­ها و الزامات زیرساختی (مطالعه موردی کلان شهر مشهد)»، نشریه جغرافیای فضای گردشگری، دوره 7، شماره 28.

نرگسی، شهین؛ بابکی، روحاله؛ عفتی، مهناز. (1397). «بررسی رابطه بین گردشگری، رشد اقتصادی و توسعه مالی در ایران»، فصلنامه اقتصاد مالی، دوره 12، شماره 44، 41-68.

الوانی، سید مهدی؛ پیرودخت، معصومه. (1385). فرآیند مدیریت جهانگردی، دفتر پژوهش­های فرهنگی، چاپ اول، صفحه 70-71.

یوسفی سادات، محرم. (1393). راهنماي آموزشي مدل توانمندسازي جوامع روستايي. پژوهشکده محیط زیست. چاپ اول.

 

Abbott, P.; Wallace, C. (2001). The Sociology of Women, Translated by Mnijeh Najm Iraqi, Tehran, Ney Publisher.

Ali, A. and A. J. Frew (2010). ICT-An innovative approach to sustainable tourism development. JOHAR, 5(2): 28

Benckendorff, P., Moscardo, G., Pendergast, D., (2010). Tourism and Generation Y, MPG Books Group. 22-28.

Buhalis, D. and R. Law. (2008) Progress in information technology and tourism management: 20years on and 10 years after the Internet-The state of Tourism research, Tourism management, 29(4): 609-623

Buhalis, D. (2003). eTourism: Information technology for strategic tourism management. London: Financial Times Practice Hall. 21.

Buhalis, D., Amaranggana, A. (2014). Smart Tourism Destinations, Proceedings of International Conference on Information and Communication Technologies in Tourism 2014, Dublin, Ireland, 553-564. 

Buhalis, D., Amaranggana, T. (2015). Smart Tourism Destinations: Enhancing Tourism Experience Through Personalisation of Services. Proceedings of Information and Communication Technologies in Tourism 2015, Lugano, Switzerland, 377-389.

Giffinger, R.; Fertner, C., & Kramar, H.; (2007). Smart cities Ranking of European medium-sized cities. University of Ljubljana, Evert Meijers. Project homepage:

 www.smartcities.eu.11.

Goldner, Charles R; Ritchi J R Brent; Mcintosh, Robert W. (1999). tourism: principles. Practices.phlosophies, J.W publication. P.13-14

Gretzel, U. (2011). Intelligent systems in tourism: a social science perspective. Annals of Tourism Research, 38(3), 757-779. 

Gretzel, U., Sigala, M., & Xiang, Z. (2015). Smart tourism: foundations and developments, Institute of Information Management, University of St. Gallen, 2-15. 

Kim, D. (2016). A Policy Network in Smart Tourism Policymaking: A Korea Case, Master thesis of Science in Tourism and Hospitality, University of Guelph.

Koo, C., Mendes Filho, L., & Buhalis, D.(2019). Smart tourism and competitive advantage for stakeholders. Tourism Review, 74(1): Pp: 1-128.

Matos, A., Pinto, B., Barros, F., Martins, S., Martins, J., & Au Yong-Oliveira, M.(2019, April). Smart Cities and Smart Tourism: What Future Do They Bring? Proceedings of World Conference on Information Systems and Technologies, Pp. 358-370.

Neuhofer, B., Buhalis, D., & Ladkin, A. (2015). Smart technologies for personalized experiences: a case study in the hospitality domain. Electronic Markets,September, 25(3), 243-254. 

Nicholson, D.W., et al. (1995). Identification and Inhibition of the ICE/CED-3 Protease Necessary for Mammalian Apoptosis. Nature, 376, Pp: 37-43.

https://doi.org/10.1038/376037a0

Pine, B., & Gilmore, J. H. (1998). Welcome to the experience economy. Harvard Business Review, Reprint No. 98407. 97-105

Santos Junior, A.; Mendes-Filho, L.; Garcia, F.; Simoes, J.; (2017). Smart Tourism Destinations: a study based on the view of the stakeholders. Revista Turismo em Análise RTA, 28(3), Pp: 358-379.

Sigala, M. (2012). Social media and crisis management in tourism: applications and implications for research, Information Technology and Tourism, 13(4), 269-283.

Stylidis, D., & Terzidou, M. (2014). Tourism and the economic crisis in Kavala,
Greece. Annals of Tourism Research, 44, pp.210-226.

Tu, Q., Liu, A. (2014). Framework of Smart Tourism Research and Related Progress in China. In Proceedings of International Conference on Management and Engineering (CME 2014), Shanghai, China, pp. 45-46.

Wang, D., Li, X., & Li, Y. (2013). China’s smart tourism destination initiative: A taste of the service-dominant logic. Journal of Destination Marketing and Management, 2(2), pp. 59-61. 

Wang, D., Xiang, Z. (2012). The new landscape of travel: A comprehensive analysis of smartphone apps. Information and Communication Technologies in Tourism 2012. Wien: Springer, pp.308-319.

Wang, X., Li, X., & Zhen, F. (2016). How smart is your tourist attraction? Measuring tourist preferences of smart tourism attractions via a FCEM-AHP and IPA approach. Tourism Management, vol.54, Issue C, pp.308-320.

 World travel and Tourism council. (2020). https://wttc.org/Research/Economic-Impact.

Young, I.M (1994). Punishment, Treatment and Empowerment: Three Approaches to Policy for Pregnant Addicts. Feminist Studies, 20(1). pp 33-57.

Zhuang, C. (2015). Study on innovative design of Chinese smart tourism products based on Cangzhou urban planning project. Thesis submitted in partial fulfilment of the requirements for the degree of master of Tourism Management at Aalto University Learning Centre, p.20.

Zimmerman, M.E (1990). Deep ecology and ecofeminism: The emerging dialogue. In T. Diamond and G.F. Orenstein (Eds.). Reweaving the world: The emergence of ecofeminism. San Francisco: Siera Club Books.

 

 

 

[1] . نویسنده مسئول                                                                                                                                    Email: raha_kharazi@iauec.ac.ir

[2]  .Stone-Geisser criterion

[3] .World Travel & Tourism Organization (W.T.T.C)        

[4]  .Tourism

[5]  .tour

[6]  .ism

[7] . Burkart & Medlik

[8] .  Buhalis

[9] . Wang & Zhang

[10] . Gretzel

[11]  . Wang & Zhang

[12]  .Smart

[13] . Zhuang

[14] . Cities in Motion Index

[15] . Https://citi.io/2019/06/27/the-top-50-smart-cities-in-the-world-2019/

[16] . Giffinger

[17]  . Buhalis

[18]  .Sigala

[19] . Wang & Xiang

[20]  . Gretzel

[21]  . Buhalis & Amaranggana

[22]  .Neuhofer

[23] . Tu & Liu

[24] .  Big Data

[25]  . Gretzel

[26] . Stylidism Szivas

[27] . Nicholson 

[28] . Young

[29] . Zimmerman

[30] . Abbott & Wallace

[31] . Matos

[32] . Koo

[33] . Santos Junior 

[34] . Doyoung Kim

[35] . STP 

[36] . MAXQDA

[37]  .SMART-PLS

[38] . Convergent Validity 

[39] . Average Variance Extracted (AVE)

[40] . Disctiminant Validity 

[41] . Composite Reliability

[42] . Crossvalidated Communality 

[43] . Crossvalidated Redundency 

[44]  .Smart PLS  

[45]  .AVE

[46] .  Macintyre

[47]  . Benckendorff  & Moscardo

[48]  . Pine & Gilmore

[49]  . Smith & Mcleod


حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات رایمگ است.
حق نشر © 1403-1396

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره رایمگ| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]