Developing a Sustainable Entrepreneurship Model for Khuzestan Tourism
Subject Areas :
Faraj Allah Rahimi
1
*
,
Asma Salehi
2
,
Arezoo Kiarsi
3
1 - Associate Professor, Department of Management, Faculty of Economics and Social Sciences, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
2 - -Master of Business Administration, Faculty of Economics and Social Sciences, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
3 - Lecturer, Khuzestan University of Applied Sciences, Ahvaz, Iran
Keywords: Sustainability, Sustainable Entrepreneurship, Tourism, Grounded Theory,
Abstract :
Tourism is recognized as a prominent and dynamic global industry with the potential to generate substantial positive impacts in all nations, particularly in less developed countries, by addressing challenges such as poverty, unemployment, migration, inequality, and even environmental degradation. Consequently, the sustainable development of entrepreneurship within the tourism sector assumes significant importance. In this regard, this qualitative study sought to develop a model of sustainable entrepreneurship within the tourism industry using the grounded theory method. To this end, the required data were collected through semi-structured interviews with 24 managers and experts in entrepreneurship and tourism in Khuzestan province, who were selected via theoretical sampling. The data collection continued until theoretical saturation was achieved. Then, the interview transcripts underwent a three-stage coding process: open, axial, and selective coding. The resultant model was subsequently evaluated by the interviewees using the Delphi method. To assess consensus, a closed-ended questionnaire was developed and administered to the participants, and Kendall's coefficient of concordance was calculated using SPSS software, yielding a value of 0.630, indicating a significant level of agreement and the completion of the Delphi process. The findings of the study, derived from 124 concepts organized into 18 categories and 6 core categories extracted from the interviews, propose a model that elucidates the motivations for engaging in sustainable entrepreneurship in tourism and the factors influencing it. This model offers valuable insights to entrepreneurs, organizations, and related businesses so that they are able to effectively develop and promote sustainable entrepreneurship, enhancing the social well-being of local communities, safeguarding the region's environment, and preserving resources for future generations.
اِسلون، فیلیپ. لگراند، ویلی. سی‌چن، جوزف. (1395). پایداری در صنعت گردشگری با تأکید بر مهمان‌نوازی. ترجمه حبیب ابراهیم‌پور، یاور بابایی، الناز سخندان و پرویز پورکریمی. تهران: نشر نور علم.
حسینی‌زاده‌هرات، زهرا. معین‌الدین، محمود. حیرانی، فروغ. (1398). طراحی مدل هتلداری سبز سودآور مبتنی بر استراتژی دادهبنیاد. فصلنامه علمی- پژوهشی گردشگری و توسعه. 9(4): 283-269.
ذوالفقاریان، محمدرضا. لطیفی، میثم. (1390). نظریهپردازی دادهبنیاد با Nvivo8. تهران: دانشگاه امام‌صادق(ع).
شاهد، سیدحسین. رحمانی، بیژن. مرید سادات، پگاه. (1400). تبیین مؤلفه‌های گردشگری و توسعه کارآفرینی پایدار در نواحی روستایی بخش مرکزی شهرستان همدان. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. 21(60): 399-420.
شرفی، مرضیه. ضیاء. بابک. سمیعی، روح‌الله. مستقیمی، محمودرضا. (1398). شناسایی عوامل مؤثر در اشتغال با رویکرد کارآفرینی پایدار مبتنی بر سیاست‌های کلی اشتغال، ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری. فصلنامه مدیریت نوآوری در سازمانهای دفاعی. 2(3): 37-60.
شریف‌زاده، محمدشریف، عبدالله‌زاده، غلامحسین. اکبری، مرتضی و مبینی‌دهکردی، علی. (1395). کارآفرینی و پایداری: به سوی کارآفرینی پایدار. تهران: سازمان جهاد دانشگاهی تهران.
صداقت، مریم. (1400). مدل جامع توسعة پایدار گردشگری جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه علمی- پژوهشی برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری. 10(36): 288-316.
صلاحی‌کجور، عظیم. رضوی، سیدمحمدحسین. امیرنژاد، سعید، محمدی، نصرالله، تقی‌پوریان، محمدجواد. (1400). طراحی الگوی گردشگری هوشمند در صنعت ورزش با رویکرد دادهبنیاد. فصلنامه علمی- پژوهشی گردشگری و توسعه. 10(3): 180-167.
مریدسادات، پگاه. معمل‌وند، شکوفه. (1398). عوامل مؤثر بر توسعه کارآفرینی پایدار گردشگری روستایی (مطالعه موردی: دهستان گلیجان، شهرستان تنکابن). پژوهش‌های دانش زمین. 10(40): 91-107.
نداف، مهدی. (1397). مبانی اخلاق حرفه‌ای مدیریت کسبوکار. تهران: مهرگان قلم.
Argade, P., Salignac, F., & Barkemeyer, R. (2021). Opportunity identification for sustainable entrepreneurship: Exploring the interplay of individual and context level factors in India. Business Strategy and The Environment (BSE).30(8): 3528-3551. https://doi.org/10.1002/bse.2818
Eller, J. F., Gielnik. M., Wimmer, H., Thölke, C., Holzapfel, S. Tegtmeier, S., & Halberstadt, J. (2019). Identifying business opportunities for sustainable development: Longitudinal and experimental evidence contributing to the field of sustainable entrepreneurship. Business Strategy and The Environment (BSE). 29(3): 1387-1403. https://doi.org/10.1002/bse.2439
Figueroa-Domecq, C., Kimbu, A., De Jong, A., & Williams, A. M. (2020). Sustainability through the tourism entrepreneurship journey: a gender perspective. Journal of Sustainable Tourism. 28(1): 1-24. https://doi.org/10.1080/09669582.2020.1831001
Glaser, B., & Strauss, A. (2009). The Discovery of Grounded Theory: strategies for qualitative research.New Jersey: Transaction Publishers.
Guden, N., Girgen, M. U., Saner, T., & Yeslilpinar, E. (2021). Barriers to sustainable tourism for small hotels in small island developing states and some suggested remedies. Worldwide Hospitality and Tourism Themes. 13(4): 510-521.http://dx.doi.org/10.1108/WHATT-02-2021-0032
Hariss, R., Griffin, T., & Williams, P., (2002). Sustainable Tourism: A Global Perspective. Elsvier Science Ltd.
Moya‐Clemente, I., Ribes‐Giner, G., & Pantoja‐Díaz, O. (2019). Configurations of sustainable development goals that promote sustainable entrepreneurship over time. Sustainable Development. 28(4): 665-681. https://doi.org/10.1002/sd.2009
Muneeb, F. M., Yazdi, A. K., Wanke, P., & Chughtai, M (2020). Critical success factors for sustainable entrepreneurship in Pakistani Telecommunications industry: a hybrid grey systems theory/ best-worst method approach. Management Decision. 58(11): 2565-2591. http://dx.doi.org/10.1108/MD-08-2019-1133
Nakyejwe Lubowa Kimuli, S., Orobia, L., Muki Sabi, H., & Tsuma, C. K. (2020). Sustainability intention: mediator of sustainability behavioral control and sustainable entrepreneurship. World Journal of Entrepreneurship, Management and Sustainable Development. 16(2): 81-95. https://doi.org/10.1108/wjemsd-12-2019-0096
Nhemachena, C., & Murimbika, M. (2018). Motivations of sustainable entrepreneurship and their impact of enterprise performance in Gauteng Province, South Africa. Business Strategy and The Environment (BSE). 1(2): 115-127. https://doi.org/10.1108/wjemsd-12-2019-0096
Olubusola Odeyemi, Favour Oluwadamilare Usman, Noluthando Zamanjomane Mhlongo , Oluwafunmi Adijat Elufioye, Chinedu Ugochukwu Ike, (2024). Sustainable entrepreneurship: A review of green business practices and environmental impact. World Journal of Advanced Research and Reviews, 2024, 21(02), 346–358
Papaluca, O., Tani, M., & Troise, C. (2020). Entrepreneurship and Sustainability in Tourism: An Interpretative Model. Journal of Management and Sustainability. 10(1): 38-53. http://dx.doi.org/10.5539/jms.v10n1p38
Quantitative approaches Christine Urquhart Research, evaluation and audit: Key steps in demonstrating your value121, 20213.
Rahman Mohammadi, Bijan Abdollahi, Saeed Jafarinia, Akbar Hasanpour, (2023). Designing a sustainable human resource management model whit grounded theory technique (Experimental control: Solico Kalleh Food Industries Group). Journal of Executive Management. Volume 15. Issue 29. Spring and Summer, 2023. Pages 67 to 96.
Soomro, B. A., Almahdi, H. K., & Shah, N., (2020). Perceptions of young entrepreneurial aspirants towards sustainable entrepreneurship in Pakistan. Kybernetes. 50(7): 2134-2154. http://dx.doi.org/10.1108/K-07-2019-0504
تدوین مدل کارآفرینی پایدار برای گردشگری خوزستان
فرجالله رحیمی1، دانشیار گروه مدیریت دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
اسماء صالحی، کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
آرزو کیارسی، کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی گرایش بازاریابی، مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی خوزستان، اهواز، ایران
تاریخ دریافت: 30/6/1403 تاریخ پذیرش: 30/1/1404
چکیده
گردشگری به‌عنوان یک صنعت پیشرو و پر رونق در دنیای امروزی است که میتواند در همه کشورها به‌ویژه کشورهای کمتر توسعه‌یافته آثار مثبت بسیاری در پاسخ به چالش‌هایی از جمله فقر، بیکاری، مهاجرت، نابرابری و حتی تخریب زیست‌محیطی به همراه داشته باشد. از این‌رو توسعه کارآفرینی در صنعت گردشگری و در چارچوب پایداری اهمیت می‌یابد. این مقاله مبتنی بر پژوهش کیفی است که با استفاده از استراتژی نظریهپردازی دادهبنیاد به طراحی مدل کارآفرینی پایدار در صنعت گردشگری می‌پردازد. به‌همین منظور به روش نمونهگیری نظری که غیرتصادفی بوده و تا زمان اشباع کامل دادهها ادامه پیدا کرده است، با ۲۴ تن از مدیران و خبرگان کارآفرینی و گردشگری استان خوزستان، به صورت نیمه‌ساختاریافته مصاحبه انجام شد و متون مصاحبه در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی مورد تحلیل قرار گرفت. مدل پس از طراحی به روش دلفی مورد ارزیابی مصاحبه شوندگان قرار گرفت و به جهت بررسی اجماع، پرسشنامه‌ای بسته طراحی شد که پس از تکمیل آن توسط مشارکت‌کنندگان، ضریب هماهنگی کِندال از طریق نرم‌افزار اِس‌پی‌اِس‌اِس محاسبه و عدد ۰/۶۳۰ به‌دست آمد که بیانگر اتفاق نظر و اتمام روش دلفی است. نتایج حاصل از این پژوهش برگرفته از 124مفهوم در قالب 18 مقوله و 6 مقوله محوری حاصل از مصاحبهها، مدلی را ارائه میدهد که به انگیزه‌های روی‌آوردن به کارآفرینی پایدار در گردشگری و عوامل مؤثر بر آن می‌پردازد و به کارآفرینان و سازمانها و کسبوکارهای مرتبط، در توسعه و ترویج موفقیت‌آمیز کارآفرینی پایدار، بهبود سطح اجتماعی مردم محلی، مراقبت از محیط‌زیست منطقه و حفظ منابع برای آیندگان کمک مینماید.
کلیدواژهها: پایداری، کارآفرینی پایدار، گردشگری، نظریهپردازی دادهبنیاد
مقدمه
امروزه گردشگری یکی از پر رونق‌ترین فعالیت‌های اقتصادی جهان به شمار می‌آید. این صنعت در بسیاری از کشورها با رشدی سریع‌تر نسبت به سایر بخش‌های اقتصادی و با ایجاد فرصتهای شغلی جدید، یک صنعت پیشگام تلقی می‌شود. گردشگری به‌قدری در پیشرفت جوامع و توسعه اقتصادی آنها اهمیت دارد که اقتصاددانان آن را «صادرات نامرئی» نام نهاده‌اند. صنعت گردشگری به‌ترتیب پس از صنعت اکتشاف نفت و بهره‌برداری از آن و صنعت خودروسازی در رتبه سوم مهم‌ترین منابع درآمدزایی در جهان قرار دارد (گودن و همکارانش، ۲۰۲۱2). از این‌رو گردشگری و ظرفیت کارآفرینی موجود در آن به عنوان یکی از اصلی‌ترین ارکان اقتصادی جهان و توسعه پایدار می‌باشند و با ایجاد اشتغال و بهبود کیفیت زندگی، به عنوان ابزاری برای ایجاد درآمد ملی قلمداد می‌شوند (شاهد و همکاران، ۱۴۰۰). اما صرف نگاه اقتصادی به گردشگری غلط بوده، بلکه پایداری در منابع گردشگری و آینده‌نگری در حفظ این منابع و مراقبت از محیط‌زیست منطقه، به‌همان میزان رکن اقتصادی دارای اهمیت است (صداقت، ۱۴۰۰). در این راستا کارآفرینی پایدار مطرح می‌شود. کارآفرینی پایدار که با اقتصاد پیوند خورده، در حالیکه حافظ منابع زیست‌محیطی و مدل‌های کسبوکار پایدار است، به عنوانی پاسخی به مصرف فعلی که زیان‌های زیادی را به جهان وارد آورده، پدیدار گشته است. بنابراین بنیان اصلی کارآفرینی پایدار و تمایز آن با کارآفرینی سنتی، هدف آن است؛ یعنی دستیابی به اهداف غیر اقتصادی (اجتماعی و زیست‌محیطی) همراه با اهداف اقتصادی میباشد (منیب و همکارانش، ۲۰۲۰3). میتوان اشاره داشت که موضوع کلیدی کارآفرینی پایدار شامل این مسئله است که کارآفرینان چگونه در حفظ عوامل زیست‌محیطی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی می‌توانند فعالیت داشته باشند که به‌موجب آن، فعالیت‌هاي کارآفرین سودآور، ریسک‌پذیر و نوآورانه و خلاق باشد. به عنوان مثال یکی از راه‌های حفظ محیط‌زیست، حذف زباله‌های اطراف محیط گردشگری است و فراتر از پاکسازی محیط، بازیافت و استفاده مجدد از آن زباله‌ها میباشد. در واقع از نظر کارآفرینان پایدار، آنچه دیگران زباله دانسته، آن را به چشم یک فرصت تجاری می‌بینند (ناکیجوه لوبووا کیمولی و همکارانش، 20204).
اگرچه کارآفرینی پایدار مطمئناً چاره‌ای قطعی نیست، اما میتواند به رفع برخی از مشکلات زیست‌محیطی و اجتماعی این روزهای ما کمک کند (الر، ۲۰۱۹5) و به عنوان یک مزیت رقابتی در شناسایی و بهره‌گیری از فرصتهای جدید کسبوکار و تولیدات پایدار باشد (سومرو، ۲۰۲۰6 و شاهد و همکارانش، ۱۴۰۰). کارآفرینی پایدار در این راه از مدل‌های نوظهوری استفاده میکند تا بتواند تخریب و جنگل‌زدایی را کاهش داده، تغییرات آب‌وهوایی را خنثی کند، اکوسیستم‌ها را بهبود بخشیده، فرآیندهای کشاورزی را تقویت و از تنوع زیستی حمایت نماید و این نوع کارآفرینی را راه‌حلی برای مسائل زیست‌محیطی میسازد. اگرچه کارآفرینی پایدار به دنبال تعادل اقتصادی است، اما میتواند یک هدف نهایی اقتصادی یا غیراقتصادی داشته باشد. از این نظر هم کارآفرینی پایدار با اهداف اقتصادی و هم کارآفرینی پایدار با اهداف غیراقتصادی به موازات توسعه پایدار کمک می‌کنند (مویا-کلمنته، ۲۰۱۹7). بنابراین به دلیل وابسته بودن مدل‌های مورد استفاده در کارآفرینی پایدار به فرهنگ، سطح اقتصادی و زیست‌بوم منطقه گردشگری مورد نظر، این تحقیق به دنبال پاسخی مناسب برای این سوال میباشد که مدل کارآفرینی پایدار در صنعت گردشگری استان خوزستان چگونه است؟ این مقاله به بررسی و طراحی مدل کارآفرینی پایدار در صنعت گردشگری با استفاده از رویکرد دادهبنیاد8 پرداخته است. مساله اصلی که انگیزه محقق برای نوشتن این مقاله بود اینست که صنعت گردشگری با وجود نقش کلیدی در توسعه اقتصادی و ایجاد فرصتهای شغلی، اگر تنها از منظر اقتصادی به آن توجه شود، میتواند به مشکلات زیست‌محیطی و اجتماعی منجر شود. در نتیجه، تأکید بر توسعه کارآفرینی پایدار که هم به جنبه‌های اقتصادی و هم به جنبه‌های زیست‌محیطی و اجتماعی توجه داشته باشد، اهمیت بسیاری پیدا میکند. مشکل اصلی که این مقاله سعی در پاسخ به آن دارد، این است که مدل‌های موجود کارآفرینی ممکن است با شرایط خاص هر منطقه از جمله فرهنگ، اقتصاد و محیط زیست سازگاری نداشته باشند. بنابراین، نیاز به یک مدل بومی‌سازی شده از کارآفرینی پایدار در صنعت گردشگری وجود دارد که بتواند در استان خوزستان پیاده‌سازی شود و به بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی محلی و همچنین حفظ منابع زیست‌محیطی کمک کند. این مسأله اهمیت دارد زیرا استان خوزستان، به عنوان یک منطقه غنی از نظر منابع طبیعی و فرهنگی، نیازمند رویکردهای نوینی است که ضمن حفظ این منابع، به توسعه پایدار و افزایش رفاه اجتماعی کمک کند. مقاله از طریق مصاحبه با خبرگان و تحلیل دادههای حاصل، تلاش میکند مدلی ارائه دهد که بتواند به توسعه کارآفرینی پایدار در این منطقه کمک کند. و سوالی که برای محقق پیش آمده این است که: چگونه میتوان با رویکرد داده بنیاد یک مدل کارآفرینی پایدار برای خوزستان طراحی کرد؟
مبانی نظری
اصطلاح «پایداری» از اوایل دهه ۱۹۷۰، یعنی زمانی که برای اولین‌بار توجه‌ها به نگرانی‌های زیست‌محیطی و بهره‌برداری بی‌رویه جلب شد، رواج یافت. تعریف رایج از پایداری توسط «کمیسیون جهانی محیط‌زیست و توسعه9» ارائه شده است. این کمیسیون در سال ۱۹۸۷ بیانیه‌ای با عنوان «آینده مشترک ما10» منتشر ساخت. براساس این بیانیه، «توسعه‌ای پایدار است که در عین برآورده ساختن نیازهای کنونی توانایی‌های نسل آینده را برای رفع نیازهایشان به خطر نیاندازد» (اِسلون و همکاران، ۱۳۹۵: ۲۳). با توجه به سه حوزه پایداری (اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی)، پایداری در بعد اقتصادی بر سودآوری منصفانه، حداقل کردن ضایعات و پسماندها؛ در بعد اجتماعی بر بهبود رفاه و حفاظت از جوامع محلی و بومی؛ و در بُعد محیط‌زیست بر حفاظت از منابع طبیعی (آب، هوا و خاک) و موجودات زنده تأکید مینماید (نداف، ۱۳۹۷. ۱۲۰).
اما برای کارآفرینی پایدار یک تعریف جامع و جهان شمول وجود ندارد، در واقع به‌دلیل گستردگی و به بکار بردن این مفهوم در حوزه‌های مختلفی نظیر: گردشگری، کشاورزی، ورزشی و ... نمی‌توان تعریف یکپارچه‌ای برای آن یافت و آن‌را به طرق متعدد تعریف کرده‌اند که به تعدادی از این تعاریف در قالب جدول ۱ پرداخته شده است.
جدول ۱. تعاریف کارآفرینی پایدار
نویسندگان | رویکرد | تعریف |
شریف‌زاده و همکاران، 1395: 398. |
تأکید بر منابع و فرصت‌ها | کسبوکارهای جدید می توانند روش‌های جدیدی را برای فراهم‌سازی منابع بیشتر برای تولید خدمات و محصولات پیدا کنند. از طرف دیگر ریسک‌های اکولوژیکی و همچنین فشارهای محیط‌زیستی که ممکن است مانع ایجاد فرصتهای جدید شوند را در نظر بگیرند. |
لودکه- فروند، ۲۰۱۹11 |
تأکید بر نوآوری | کارآفرینی پایداراز طریق تحقق یک تجارت موفق به حل مشکلات اجتماعی و زیست‌محیطی کمک میکند و منجر به ارتقاء توسعه پایدار می‌گردد. نوآوری‌ها، محور اصلی این فعالیت‌ها هستند: کارآفرینی پایدار در اصل تحقق نوآوری پایداری با هدف بازار انبوه و ارائه سود به بخش اعظمی از جامعه میباشد. |
فیگوئروا دومک و همکاران، ۲۰۲۰12 |
منطبق با گردشگری | کارآفرینی پایدار به عنوان شناخت، ایجاد، ارزیابی و بهره‌برداری از فرصتهای کارآفرینی که تولید کالاها و خدماتی را که به سودآوری و پایداری یک شرکت کمک میکند و در عین‌حال به‌طور مستقیم و غیرمستقیم تأثیرات مثبت اجتماعی و محیطی برای جامعه و افراد آن ایجاد میکند، تعریف می‌شود. کارآفرینی پایدار در بخش گردشگری به طور گسترده‌ای با این تعریف مطابقت دارد. |
منبع: یافتههای تحقیق
اولوبوسولا اودیمی و همکارانش (2024) در پژوهشی با عنوان، «کارآفرینی پایدار: مروری بر رویه‌های کسبوکار سبز و تأثیرات زیست‌محیطی» بر نیاز به تحقیق و توسعه مستمر برای افزایش اثربخشی و مقیاس‌پذیری راه‌حل‌های سبز تأکید می‌کنند. این بررسی با ارائه یک نمای کلی از شیوه‌های کسبوکار سبز و تأثیرات زیست‌محیطی آنها، به افزایش دانش در مورد کارآفرینی پایدار کمک میکند. از آنجایی که کسبوکارها در سرتاسر جهان با ضرورت توسعه پایدار دست و پنجه نرم می‌کنند، بینش‌های ارائه‌شده در اینجا به‌عنوان منبعی ارزشمند برای کارآفرینان، سیاست‌گذاران و محققانی که به‌دنبال عبور از تلاقی رشد اقتصادی و مسئولیت‌های زیست‌محیطی هستند، عمل میکند.
رحمان محمدی و همکارانش (2023) در پژوهشی با عنوان «طراحی مدل مدیریت منابع انسانی پایدار با تکنیک نظریه زمینهای (کنترل تجربی: گروه صنایع غذایی سولیکو کاله)» به طراحی مدل مدیریت منابع انسانی پایدار با تکنیک نظریه زمینهای (کنترل تجربی: گروه صنایع غذایی سولیکو کله) پرداختند. نمونهگیری با استفاده از روش نمونهگیری نظری با تکنیک هدفمند و گلوله برفی انجام شد و در نهایت 15 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند که بر اساس آنها تجزیه و تحلیل اطلاعات انجام شده با اجرای استراتژیهای موجود در این مدل از جمله: توسعه برندسازی کارفرمایی، توسعه مهارتهای منابع انسانی، سیستم جبران عادلانه، بهترین مکان برای کار و فرآیند مدیریت استعداد، به نتایج قابل توجهی در پایداری کسبوکار دست یافت.
پگاه مریدسادات و شکوفه معمل‌وند (۱۳۹۸) در پژوهشی با عنوان «عوامل مؤثر بر توسعه کارآفرینی پایدار گردشگری روستایی (مطالعه موردی: دهستان گلیجان، شهرستان تنکابن)» با جامعه آماری ۲۴۳۰۴ نفر و حجم نمونه محاسبه شده از فرمول کوکران (۳۷۹ نفر) و روش نمونهگیری طبقه‌ای تصادفی به این نتیجه دست‌یافتند که، اهمیت تمامی عوامل مؤثر بر توسعه کارآفرینی پایدار گردشگری روستایی از حد متوسط بیشتر میباشد که در این میان عامل اقتصادی بیشترین اهمیت و عامل محیط‌زیستی پایین‌ترین اولویت را دارد.
نِماچِنا و موریم‌بیکا13 (۲۰۱۸) پژوهشی با عنوان «انگیزه‌های کارآفرینی پایدار و تأثیر آنها بر عملکرد شرکت در استان گوتنگ، آفریقای جنوبی» انجام داده‌اند. این مقاله از تجزیه و تحلیل تجربی بر اساس دادههای اولیه به‌دست‌آمده از مصاحبه با۹۱ کارآفرین پایدارنشان داد که، انگیزه‌های کارآفرینی پایدار در چهار بعد: بیرونی، امنیت درآمد و استقلال مالی، ذاتی و انگیزه‌های ضرورت در نظر گرفته شده‌است. تجزیه و تحلیل رگرسیون نشان داد که، انگیزه‌های بیرونی و درونی تعیین‌کننده‌های مهم عملکرد شرکت هستند. این انگیزه‌ها را میتوان برای ارتقاء کارآفرینی پایدار علاوه برحمایت مکمل مانند بهبود مهارتهای مدیریت کسبوکار و شایستگی کارآفرینان پایدار، هدف قرار داد.
پاپالوکا14 و همکارانش (۲۰۲۰) در تحقیقی با عنوان «کارآفرینی و پایداری در گردشگری: یک مدل تفسیری»، با استفاده از رویکرد مطالعاتی موردی متعددی مدلی برای ارزیابی پایداری محصولات گردشگری ارائه دادند. این مطالعه با تمرکزبر روی فرآیندهای طراحی محصولات، مدلی را ایجاد میکند که به کارآفرینان در ارزیابی پایداری محصولات و نقاط ضعف اصلی آنها کمک کند.
آرگاده15 و همکارانش (۲۰۲۱) پژوهشی با عنوان «شناسایی فرصت برای کارآفرینی پایدار: بررسی تأثیر متقابل عوامل فردی و زمینهای در هند» انجام داده‌اند. این مطالعه تجزیه و تحلیل خود را با استفاده از چارچوبی که در ادبیات متعارف کارآفرینی و ادبیات سیستم‌های تجاری ملی (NBS)16 قرار دارد، ساختار داده است و یک مطالعه کیفی برای بررسی انگیزه‌های کارآفرینان پایدار هندی در دو بخش: انرژی پایدار و پوشش اخلاقی انجام گرفته است. در حالی که این تحقیق نشان میدهد که چارچوب متعارف مبتنی بر کارآفرینی بینش‌های مهمی را برای درک فرصت در کارآفرینی پایدار ارائه میدهد، تعدادی ویژگی منحصر به فرد کارآفرینی پایدار را در زمینه هند مشاهده کرده که از جمله آنها سوابق شخصی شرکت‌کنندگان و همچنین اولویتبندی عوامل انگیزشی میباشد.
میتوان سه دسته هدف ترکیبی (از تعامل اهداف: زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی) را برشمرد (هریس و همکاران، ۲۰۰۲17):
الف) اهداف اقتصادی و اجتماعی: توزیع درآمد، اشتغال و کمک‌های هدفمند.
ب) اهداف اقتصادی و اکولوژیکی: ارزیابی زیست‌محیطی، ارزش‌گذاری و درون‌گرایی.
ج) اهداف اکولوزیکی و اجتماعی: مشارکت مردم و مباشرت18، نظارت اجتماعی و کثرت‌گرایی.
عوامل مؤثر بر توسعه و ترویج کارآفرینی پایدار
جدول 2. عوامل مؤثر بر کارآفرینی پایدار
عوامل مؤثر | فراوانی تکرار در مقالات و کتب | نویسندگان |
استفاده بیشتر از انرژی تجدیدپذیر | ۱۰
| ساویتز و وِبر، 2006. ایستی و وینستون، 2006. بلک‌بورن، 2007. ویلارد، 2009. لاسزلو و ژکسمبایوا، 2011 ویدینجر و فیچلر، 2014. اسلون و همکارانش، 1395. شریف‌زاده و همکارانش، 1395. شرفی و همکارانش، 1398. مویا-کلمنته و همکارانش، 2019 |
بازیابی ضایعات | ۷ | ساویتز و وِبر، 2006. بلک‌بورن، 2007. لاسزلو و ژکسمبایوا، 2011 ویلارد، 2009 اسلون و همکارانش، 1395. شریف‌زاده و همکارانش، 1395. شرفی و همکارانش، 1398. |
تلفیق ارزش‌های پایدار در اساسنامه و چشم‌انداز | ۵ | بلک بورن، 2007. بنیاد اِنجیپیآراُ ، ۲۰۱۲.19 شریف‌زاده و همکارانش، 1395. مریدسادات و معمل‌وند، 1398. شرفی و همکارانش، 1398. |
ادامه جدول 2. عوامل مؤثر بر کارآفرینی پایدار
عوامل مؤثر | فراوانی تکرار در مقالات و کتب | نویسندگان |
درگیرکردن کارکنان در مسیر اهداف پایداری | ۴ | دبلیوسیایدی ،198720 شریف‌زاده و همکارانش، 1395. مریدسادات و معمل‌وند، 1398. شرفی و همکارانش، 1398. |
کاهش نشر گازهای گلخانه‌ای | ۱ | مویا-کلمنته و همکاران، 2019. |
بهبود کارایی انرژی | ۴ | شریف‌زاده و همکارانش، 1395. مریدسادات و معمل‌وند، 1398. شرفی و همکارانش، 1398. مویا-کلمنته و همکارانش، 2019. |
حمایت از فعالیت‌های داوطلبانه اجتماعی | ۳ | شریف زاده و همکارانش، 1395. مریدسادات و معمل‌وند، 1398. شرفی و همکارانش، 1398. |
کاهش استفاده از کاغذ و افزایش استفاده از اتوماسیون در فعالیت‌های اداری | ۲ | دبلیوسیایدی ،1987 شریف‌زاده و همکاران، 1395. |
تمرکز بر ارائه نوآوری در محصولات مرتبط با حفاظت محیط‌زیست | ۴ | ابراهیمی و رودانی، 1388. شریف‌زاده و همکارانش، 1395. مریدسادات و معمل‌وند، 1398 مویا- کلمنته و همکارانش، 2019. پاپالوکا و همکارانش، 2020. |
مستندسازی و الگوسازی و نشر عملکرد پایدار از طریق گزارش ماهیانه یا سالیانة خبری | ۱ | شریف‌زاده و همکاران، 1395. |
استفاده کمتر از مواد تخریب‌کننده محیط‌زیست (مانندسموم شیمیایی) | ۲ | سجاسی‌قیداری‌و‌همکارانش، 1395. شرفی و همکارانش، 1398. |
ساخت ساختمان‌های سبز | ۲ | سجاسی‌قیداری وهمکارانش، 1392. شریف‌زاده و همکارانش، 1395. |
ارزیابی بازدة مالی حاصل از سرمایهگذاری در عملیات پایدار | ۱ | شریف‌زاده و همکارانش، 1395. |
ادامه جدول 2. عوامل مؤثر بر کارآفرینی پایدار
عوامل مؤثر | فراوانی تکرار در مقالات و کتب | نویسندگان |
ایجاد معیارها و استانداردهایی برای ارزیابی پیشرفت در مسیر پایداری | ۲ | مریدسادات و معمل‌وند، 1398. شریف‌زاده و همکارانش، 1395. |
کاهش مصرف آب | ۲ | اسلون و همکارانش، 1395. مویا- کلمنته و همکارانش، 2019. |
توانمندسازی‌مدیران محلی / مردم محلی، افزایش تعامل ومشارکت آنها | ۲ | شرفی و همکاران، 1398. صداقت، 1400. |
قوانین، خدمات و برنامه‌های حمایتی و تشویقی دولت | ۳ | سجاسی‌قیداری و همکارانش، 1392. شرفی و همکارانش، 1398. مریدسادات و معمل‌وند، 1398. |
اجرای عملیات خرید سبز | ۱ | شریف‌زاده و همکارانش، 1395. |
تسهیل شرایط ضمانت و وثیقه برای اعطای وام به کارآفرینان | ۱ | مریدسادات و معمل‌وند، 1398. |
آموزش و پژوهش گردشگری | ۱ | صداقت، 1400. |
منبع: یافتههای تحقیق
با توجه به اطلاعات ارائه شده و با در نظر گرفتن هدف کلی مقاله که طراحی مدل کارآفرینی پایدار در صنعت گردشگری خوزستان با رویکرد دادهبنیاد است، میتوان به این جمع‌بندی رسید که شکاف‌های تحقیقاتی اصلی در این حوزه به شرح زیر است:
· کمبود مطالعات بومی: اگرچه مطالعات متعددی در حوزه کارآفرینی پایدار در گردشگری انجام شده است، اما مطالعاتی که به طور خاص بر روی استان خوزستان و ویژگی‌های منحصر به فرد آن تمرکز کنند، محدود است. این امر نشان میدهد که نیاز به تحقیقات بیشتری وجود دارد تا بتوان مدل‌های کارآفرینی پایدار را با توجه به شرایط خاص این استان طراحی و ارائه کرد.
· عدم تمرکز بر فرآیندهای طراحی محصولات: مطالعات قبلی اغلب بر ارزیابی کلی پایداری محصولات گردشگری متمرکز بوده و کمتر به فرآیندهای طراحی این محصولات پرداخته‌اند. در حالی که در تصویر به اهمیت این موضوع اشاره شده و تأکید شده است که مدل پیشنهادی باید به کارآفرینان در ارزیابی پایداری محصولات و نقاط ضعف اصلی آنها کمک کند.
· اهمیت انگیزه‌های فردی و عوامل زمینهای: مطالعات پیشین نشان داده‌اند که انگیزه‌های فردی کارآفرینان و عوامل زمینهای نقش مهمی در موفقیت کارآفرینی پایدار دارند. با این حال، این مطالعات اغلب به طور جداگانه به این عوامل پرداخته‌اند و کمتر به تعامل بین آنها توجه شده است.
· رویکرد دادهبنیاد: بسیاری از مطالعات موجود در این حوزه بر اساس نظریه‌های موجود انجام شده‌اند و کمتر از رویکرد دادهبنیاد استفاده کرده‌اند. در حالی که رویکرد دادهبنیاد میتواند به شناسایی الگوها و روابط پیچیده‌تری بین متغیرهای مختلف کمک کند.
با توجه به شکاف‌های تحقیقاتی ذکر شده، میتوان نتیجه گرفت که انجام تحقیق حاضر و طراحی مدل کارآفرینی پایدار با رویکرد دادهبنیاد برای صنعت گردشگری خوزستان، میتواند به چندین سوال مهم پاسخ دهد و به توسعه این صنعت به صورت پایدار کمک کند. این مدل میتواند به کارآفرینان، سیاست‌گذاران و سایر ذینفعان کمک کند تا تصمیمات بهتری اتخاذ کنند و به اهداف توسعه پایدار نزدیک‌تر شوند.
روش شناسی
از آنجا که پژوهش حاضر بر شکل‌دهی چارچوب نظری جدید «تدوین تئوری» تأکید و نیاز به آشکارسازی دانش ضمنی خبرگان در این حوزه دارد از استراتژی دادهبنیاد بهره‌می‌برد (حسینی‌زاده‌هرات و همکاران، ۱۳۹۹). در واقع نظریة دادهبنیاد روشی است برای دستیابی به شناخت پیرامون موضوع مورد مطالعه، و موضوع یا موضوعاتی که پیش از این در مورد آنها تحقیق جامعی نشده است و دانش ما در آن زمینه محدود است (گلیزر و اشتراوس، ۲۰۰۹21). در این پژوهش به جهت گردآوری اطلاعات از روش میدانی و ابزارِ مصاحبه استفاده شده است. نمونهگیری در این روش، نمونهگیری نظری میباشد که به صورت هدفمند بوده است و مصاحبه شوندگان براساس اهداف پژوهش انتخاب می‌شوند. روش نمونهگیری نظری غیر تصادفی میباشد و نمونهگیری و مصاحبه تا زمانی ادامه پیدا میکند که فرآیند تجزیه و تحلیل و اکتشاف به اشباع نظری برسد.
اورکوهارت (۲۰۱۳) همچنین از دیدگاه نظریه زمینهای نوشت، اشباع نظری را اینگونه تعریف میکند: «نقطه‌ای در کدگذاری زمانی که متوجه می‌شوید هیچ کد جدیدی در دادهها رخ نمی‌دهد. نمونه‌های در حال افزایشی از همان کدها وجود دارد، اما هیچ کد جدیدی وجود ندارد. موضع مشابهی در مورد (عدم) ظهور کدها یا مضامین جدید توسط دیگران اتخاذ شده است. مصاحبههای انجام شده به صورت نیمه ساختارمند بوده؛ یعنی بنابر مقتضیات شخصیتی، رفتاری و زمان مصاحبهها که در این پژوهش بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه میباشد، ترتیب سؤالات میتواند تغییر و حتی سؤالات بازتری از سوی مصاحبه‌گر مطرح شود. سوالات بر اساس مطالعه پیشینه‌های نظری تدوین شده (ذوالفقاریان و لطیفی، ۱۳۹۰، ۳۱) که نمونه‌ای از پرسش‌های مصاحبه عبارتند از:
در این پژوهش در مجموع با ۲۴ نفر از مدیران و خبرگان مطلع در حوزه کارآفرینی و گردشگری استان خوزستان مصاحبه انجام شد. از مصاحبه ۱۶ به بعد تکرار در اطلاعات دریافتی مشاهده شد. به این معنا که نمونهگیری پژوهش در مصاحبه هفدهم به اشباع رسید اما به جهت اطمینان با هفت تن دیگر از افراد مطلع مصاحبه ادامه پیدا کرد. هشت مصاحبه انتهایی نیز گویای دادههای کاملاً تکراری بود که مشخصة اشباع نظری است.
گلیسر و استِراوس در کتاب کشف نظریه دادهبنیاد سه فن کدگذاری پیشنهاد داده‌اند که عبارتند از: کدگذاری باز، کدگذاری محوری، کدگذاری انتخابی (ذوالفقاریان و لطیفی، ۱۳۹۰، ۴۲). دادههای حاصل از پاسخ مشارکت‌کنندگان در ابتدا، در قالب کدگذاری باز، به صورت جمله به جمله مورد بررسی دقیق قرار گرفته و سپس پیام اصلی یا مفهوم کلیدی که در هر یک از عبارات مستتر بود استخراج شد (صلاحی‌کجور و همکاران، ۱۴۰۰). در ادامه، در مرحله کدگذاری محوری، مفاهیم استخراج شده از مصاحبهها پالایش گردیده و با توجه به سنخیت و تجانس با سایر مفاهیم در ذیل یک مقوله قرار گرفته‌اند. این فرآیند بارها و بارها تکرار گردید تا پس از پالایش‌های مکرر، مفاهیم به مقوله‌ها و مقوله‌ها نیز هریک بر اساس تجانس مفهومی، در قالب انتزاعی‌تر به‌عنوان مقوله محوری سازماندهی شده‌اند. مرحله پایانی کدگذاری؛ یعنی کدگذاری انتخابی، براساس نتایج دو مرحله قبلی کدگذاری، شکل می‌گیرد. این مرحله، فرآیند یکپارچه‌سازی و بهبود مقوله‌هاست تا نظریه شکل بگیرد (حسینی‌زاده‌هرات و همکاران، ۱۳۹۹). در این مرحله، نظریه‌پرداز دادهبنیاد، یک نظریه از روابط فی‌مابین مقولههای موجود در کدگذاری محوری به نگارش در می‌آورد.
در این پژوهش ارزیابی مدل و پالایش آن به کمک روش دلفی و همچنین مقایسه فرآیند با فرآیندهای موجود در پیشینه‌های معتبر علمی انجام شده است. مضاف بر اینکه با کمک معیار کرسوِل22 اعتباریابی محتوایی آن مورد تائید و حمایت قرار گرفت. از این‌رو، مفاهیم استخراج شده از مصاحبهها و مدل حاصل از پژوهش به همراه پرسشنامه‌ای با طیف لیکرت برای ۱۵تن از مشارکت‌کنندگان جهت ارزیابی ارسال گردیده و مدل و روابط میان مقوله‌ها مورد تأیید آنان قرار گرفته است. در این پژوهش برای بررسی اجماع در روش دلفی و برای خاتمه دادن به آن از ضریب هماهنگی کِندال23 استفاده شده است.
ضریب هماهنگی کندال یک آزمون ناپارامتریک است و برای تعیین میزان هماهنگی و اتفاق‌نظر میان نظرات اعضای پانل دلفی استفاده می‌شود. این ضریب به راحتی توسط نرم‌افزار SPSS قابل محاسبه است. پس از بازبینی مشارکت‌کنندگان و پاسخ آنان به پرسشنامه طراحی شده ضریب کِندال به‌دست‌آمده از نرم‌افزار 630/0 میباشد که بالاتر از 5/0 بوده بنابراین، بیانگر اتفاق‌نظر بیش از ۶۰ درصدی پاسخ‌دهندگان و اتمام روش دلفی است. علاوه برآن، مدل حاصل از پژوهش و روابط میان مقوله‌ها را با فرآیندهای موجود در پیشینه‌های تخصصی و علمی معتبر که به تعدادی از آنها در ادبیات نظری تحقیق اشاره شد، مقایسه کرده و برای هریک از روابط، مدرک و پیشامد یافت شد و اعتبار آن تعیین شد. همچنین کرسوِل برای نیل به اعتبار یا روایی پژوهش کیفی، هشت راهبرد را پیشنهاد میدهد که البته در انتها تذکر میدهد که رعایت دست کم دو راهبرد در هر پژوهش کیفی میتواند برای پژوهش اعتباری قابل قبول ایجاد کند (حسینی‌زاده‌هرات و همکارانش، ۱۳۹۹). در این پژوهش سه معیار از هشت معیار "کرسوِل" مطرح شده به جهت تائید روایی پژوهش، مورد بررسی قرار گرفت. لذا با توجه به درگیری طولانی مدت با فضای پژوهش «معیار اول»، و استفاده از منابع اطلاعتی متنوع نظیر کتب و مقالات علمی و معتبر و مصاحبه با افراد جورواجور اعم از زن و مرد، دارای دانش به‌روز و یا با تجربه و ... «معیار دوم» و دریافت نظر 15نفر از مشارکت‌کنندگان در دسترس در ارتباط با اعتبار یافته‌ها و تفسیر آنها «معیار سوم»، روایی پژوهش مورد تائید و حمایت قرار گرفت.
یافته‌ها
در ادامه فرآیند کدگذاری محوری تحت قالب مدل پارادایمی، با لحاظ شرایطی، یکی از مقولههای محوری را با عنوان پدیده محوری اصلی در مرکز فرآیند قرار داده و ارتباط سایر مقولههای محوری را با آن مشخص میکند (درویش و همکارانش، 1393). در پژوهش حاضر ارتباط سایر مقولههای محوری با «مقوله محوری اصلی» تحت چهار عنوان: «شرایط علّی»، «شرایط مداخلهگر»، «کنش یا راهبردها» و «پیامدها»، تحقق یافته است. مقوله محوری اصلی، صورت ذهنی از پدیده ایست که اساس فرآیند میباشد (داوری و امامی، 1386). بنابراین، بر اساس نتیجه حاصل از مصاحبهها و پس از کدگذاری باز و محوری دادهها و بررسی ویژگی مورد نیاز برای مقوله محوری اصلی، «کارآفرینی پایدار در گردشگری» به عنوان مقوله محوری اصلی انتخاب شد. چرا که مقوله محوری کارآفرینی پایدار در گردشگری میتواند سایر مقولههای محوری را در بر گرفته و با آنها تجانس مفهومی دارد. کارآفرینی پایدار در گردشگری را چهار مولفه در بر می‌گیرد.
1. تفکر بین رشته‌ای: به‌جهت ارتباط کارآفرینی و پایداری و بکارگیری آن در گردشگری به یک دیدگاه تلفیقی، جامع و کل‌نگر نیاز است که بتوان تمام ابعاد پایداری (اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی) را به طور همزمان و یکپارچه در گردشگری و کسبوکارهای مرتبط با آن لحاظ نماید و مفهومی به نام کارآفرینی پایدار را در گردشگری سبب شود. همچنین این دیدگاه تصمیم‌گیری صحیح در ارتباط با منافع و مشروعیت تمام ذینفعان را به دنبال دارد.
2. تفکر بصیرت‌گرا: توانایی تجزیه و تحلیل و ترسیم تصویری از آینده که تاثیر تصمیم‌گیری‌ها درباره مسائل زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی در سطح منطقه و حتی فراتر از آن در سطح ملی و جهانی را نشان دهد، از دیگر ویژگی‌های کارآفرینان پایدار در این حوزه میباشد. همچنین این تفکر به مهارت شناسایی به موقع فرصتهای کارآفرینی پایداری در حوزه مربوطه منتج می‌گردد.
3. حمایت جمعی: کارآفرینی پایدار در گردشگری یک حمایت و همدلی جمعی را می‌طلبد. از این رو برانگیختن حمایت دولت و مسئولین در کنار همراه‌سازی مردم بومی منطقه از دیگر ویژگی‌های کارآفرینی پایدار در گردشگری است.
4. مدیریت راهبردی: از دیگر ویژگی‌های مورد انتظار در کارآفرینی پایدار مدیریت راهبردی میباشد که به پیشبرد، اجرا و کنترل نتایج حاصل از توسعه و ترویج کارآفرینی پایدار در گردشگری کمک شایسته‌ای مینماید و بستر را برای خلاقیت، نوآوری و ایجاد تعهد و تفاهم منافع، در دست‌اندرکاران را فراهم میسازد.
پس از بررسی دادههای به دست‌آمده از متن ۲۴ مورد مصاحبه انجام شده، ۱۲۴مفهوم و ۱۸مقوله و ۶ مقوله‌محوری، طبق جدول زیر استخراج گردید.
جدول ۳. کدگذاری دادهها
مقوله محوری | مقوله‌ها | مفاهیم |
دلایل و انگیزه های روی آوردن به کارآفرینی پایدار در گردشگری (شرایط علی-فشارهای محیطی) | الف) انگیزه «فشار»های زیست‌محیطی
| 1) فشار جوامع بین‌الملی به جهت نگرانی‌های زیست‌محیطی. 2) از بین رفتن تنوع زیستی و گونه‌های گیاهی و جانوری. 3) حفظ منابع برای آیندگان: برای نسل آینده تهدید نباشیم و بدانیم که منابع در اختیار ما امانت هستند. 4) افزایش آگاهی مردم از مسائل اکولوژیکی که سبب سوق کسبوکارها به سوی ارائه محصولات سبز شده است. 5) آلودگی آب. 6) آلودگی هوا و پدیده ریزگردها. 7) آلودگی و فرسایش خاک. 8) بروز پدیده خشکسالی. 9) تلاش در جابه‌جایی غیر اصولی منابع طبیعی استان به سایر نقاط کشور. 10) طرح‌ریزی غیراصولی پروژه‌های عظیم و صنعتی در استان بدون توجه به تاییدیه‌ها و مسائل زیستی. 11) تخریب تالاب ها، جنگلها و سایر زیستگاه‌های خاص و منحصر به فرد استان. |
ب) انگیزه «فشار»های اجتماعی - اقتصادی | 1) عدالت و برابری اجتماعی: توزیع عادلانه منافع حاصل از گردشگری. 2) مهاجرت بی‌رویه از مناطق روستایی به شهرها و از شهرها به مرکز استان. 3) وابستگی مناطق روستایی به درآمد کشاورزی و اقتصاد تک محصولی. 4) فقر و بیکاری. 5) نیاز به آگاه‌سازی گردشگران از فرهنگ و آداب جامعه میزبان. | |
ج) انگیزه «فشار»های فنی و علمی | 1)پتانسیل بالای استان و نیاز به شکوفاسازی پتانسیل‌ها. 2)رقابت در حوزه صنعت گردشگری با سایر استان‌ها و کشورهای همسایه. 3) پایین بودن کیفیت وکمیت خدمات گردشگری. 4) نیاز به نگاه تلفیقی، متنوع و تفکر بین‌رشته‌ای. 5) پیشگام شدن و استفاده از تکنولوژی و ابزارهای روز دنیا. 6) ترافیک. 7) عدم نگاه علم‌محور به گردشگری. | |
عوامل مؤثر بر ترویج و توسعة موفقیت آمیز کارآفرینی پایدار در گردشگری | الف) عوامل مدیریتی/ نهادی | 1) حمایت مدیران و مسئولان استانی. 2) تعیین اهداف و چشم‌انداز شفاف و تلفیق آن با ارزش‌های پایدار. 3) ثبات مدیریتی در بخش گردشگری. 4) الگوبرداری از استان‌های موفق و همچنین کشورهای پیشرفته در حوزه گردشگری. 5) تشکیل تیم‌ها و گروه‌های خبره و متخصص در حوزه‌های کارآفرینی، محیط‌زیست و گردشگری از سوی مدیران استانی. 6) هم‌افزایی سازمانهای مربوطه : هنر تلفیق (مثلا درخت‌کاری و کاشت نخل در کنار جاده، ایجاد فضای سبز در شهرک‌های صنعتی و ...) 7) بسیج تمام منابع برای کمک به موفقیت در توسعة کارآفرینی پایدار در گردشگری. 8) حمایت از کسبوکارهای کوچک و محلی. 9)ارج نهادن مدیریت به ایده‌های نو و خلاقانه. 10) نظارت مدیریت بر برنامه‌ها. 11) تحلیل دقیق از نیازهای امروز و آینده. 12) داشتن طرح نمونه اولیه. |
ادامه جدول ۳. کدگذاری دادهها
مقوله محوری | مقوله‌ها | مفاهیم |
عوامل مؤثر بر ترویج و توسعة موفقیت آمیز کارآفرینی پایدار در گردشگری | الف) عوامل مدیریتی/ نهادی | 13) تسهیل مراحل راه‌اندازی کسبوکارهای گردشگری به لحاظ زمان و هزینه. 14) همکاری سازمانهای مربوط در بخش واگذاری اراضی به جهت توسعه فعالیت‌های گردشگری. 15) ایجاد نهادهای ارتباطی میان دانشگاه‌ها و صنعت گردشگری. 16) مدیریت بیمه در گردشگری. 17) ایجاد امنیت اجتماعی و اقتصادی در منطقه. |
ب) عوامل زیست‌محیطی | 1) مدیریت پسماندها و فاضلاب‌های منتهی به رودخانه‌ها. 2) حفاظت دائم و مستمر از محیط و استخدام نیروهای حراست در مناطق توریستی و به‌ویژه در محیط‌های طبیعی و بکر. 3) ارائه نوآوری در محصولات مرتبط با حفاظت از محیط‌زیست. 4) آموزش در زمینة فرهنگ عمومی محیط‌زیست. 5) محدوده‌بندی (منطقه‌بندی) مناطق گردشگری. 6) استفاده بیشتر از انرژی‌های تجدیدپذیر. 7) بازیافت. 8) انجام پروژه‌ها و برنامه‌های تحقیقاتی–پژوهشی در مورد استفاده پایدار از منابع (آب، خاک و ...) و حفاظت از تنوع زیستی. 9) افزایش آگاهی ساکنین نسبت به اهمیت محیط‌زیست. | |
ج) عوامل اقتصادی | 1) جذب سرمایه‌گذار داخلی و خارجی. 2) کاهش میزان ریسک سرمایهگذاری در منطقه. 3) استفاده حداکثری از بخش خصوصی و حمایت از آنها. 4) همکاری بانکهای عامل در ارائه تسهیلات به سرمایه‌گذاران. 5) اختصاص یارانه به کارآفرینان. 6) افزایش سهم اعتبارات استانی به‌جهت توسعه صنعت گردشگری. 7) توجیه هزینه-فایده بکارگیری کارآفرینی پایدار در گردشگری. 8) وجود بانک اطلاعاتی به‌جهت ارائه نیازهای اطلاعاتی سرمایه‌گذاران. | |
عوامل مؤثر بر ترویج و توسعة موفقیت آمیز کارآفرینی پایدار در گردشگری |
د) عوامل اجتماعی | 1) افزایش شاغلان ماهر و صلاحیت‌دار محلی. 2) حفظ، و زنده نگه‌داشتن آداب و رسوم و سنن بومی و قدیمی. 3) توسعه تجارت‌های کوچک و کسبوکارهای خانگی (مانند: کمپ‌ها، مضیف‌های بومی، ویلا، اتاق‌های اجاره‌ای روستایی و ...). 4) احداث بازارچه‌های صنایع دستی و محصولات بومی. 5) راهنما و تورگردان‌های محلی. 6) رفتار دوستانه ساکنان محلی. 7) احترام به فرهنگ جامعه میزبان و تدوین کدهای اخلاقی گردشگری. 8) مشارکت‌دهی و تشویق مردم و جوامع محلی. |
ادامه جدول ۳. کدگذاری دادهها
مقوله محوری | مقوله‌ها | مفاهیم |
عوامل مؤثر بر ترویج و توسعة موفقیت آمیز کارآفرینی پایدار در گردشگری | ه) عوامل زیرساختی/علم و فناوری | 1) ارتقاء زیرساخت فنی «سخت‌افزار و نرم‌افزار» شامل: زیرساخت‌های تفریحی، بین‌راهی، دفع زباله و ... . 2) نگهداری و ترمیم چشم‌اندازه‌ها و بافتهای سنتی/ تاریخی استان. 3) استانداردهای قابل قبول در ارائه خدمات رفاهی مانند حمل‌و‌نقل، سیستم مخابراتی، امکانات بهداشتی و... . 4) افزایش دسترسی به برنامه‌های آموزشی-ترویجی کارآفرینی. 5) تهیة اپلیکیشن مسیریاب ویژه برای گردشگری استان. 6) توسعه فضای سبز شهری و استفاده مناسب از نورپردازی در سطح شهر. |
و) عوامل بازاریابی و خدمات | 1) تبلیغ و تولید محتوا از مراکز گردشگری، غذاهای محلی و ... . 2) ایجاد هتل‌ها و اقامتگاه‌های بومی و سنتی. 3) آژانس‌های کرایه اتومبیل. 4) دفاتر خدمات مسافرتی. 5) احداث مراکز خرید بزرگ و مجهز. 6) جذب گردشگر متناسب با ظرفیت منطقه. 7) ترویج ابزار اطلاع‌رسانی نظیر رسانه‌های اجتماعی و نشریات. به منظور بالا بردن آگاهی. 8) تغییر نوع استفاده از ساختمان‌ها و بناهای قدیمی بر اساس نیازهای جدید (مثال: تبدیل حمام‌های تاریخی به موزه یا سالن‌های پذیرایی). | |
ویژگی‌های (مولفه‌های) کارآفرینی پایدار | الف) تفکر بین‌رشته‌ای | 1) وجود ارتباطی منطقی بین کارآفرینی و پایداری و نیاز به داشتن یک دید جامع و کل‌نگر. 2) الزام به تفکری تلفیقی در ارتباط با هر سه بعد پایداری و بکارگیری همزمان آنها در گردشگری و کسبوکارهای مربوطه. 3) تصمیم‌گیری در رابطه با منافع، مسئولیت و مشروعیت تمام ذینفعان در زمینه‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی. 4) تشکیل یک تیم متخصص متشکل از خبرگان امور اجتماعی، کارآفرینی و اشتغال و فعالان محیط‌زیست. 5) به حداکثر رساندن تبادل دیدگاه‌ها و یادگیری. در گروه‌های مختلف. |
ب) تفکر بصیرت‌گرا | 1) توانایی تجزیه و تحلیل و همچنین مهارت ترسیم تصویری از آینده که در آن تاثیر تصمیمات محلی درباره مسائل محیط‌زیست، اجتماعی و اقتصادی در سطح خرد و کلان را بیان دارد. 2) مهارت شناسایی فرصت به شکل پیشگامانه. | |
ج)حمایت جمعی | 1) همراه کردن جوامع محلی (اهالی). 2) برانگیختن حمایت دولت و مسئولین. | |
د) مدیریت راهبردی | 1) بسترسازی به جهت خلاقیت و نوآوری. 2) ایجاد تعهد و تفاهم در کارکنان و دست‌اندرکاران. 3) کمک به پیشبرد، اجرا و کنترل نتایج. |
ادامه جدول ۳. کدگذاری دادهها
مقوله محوری | مقوله‌ها | مفاهیم |
الزام واکنش سازمانها و کسبوکارهای مربوطه به کارآفرینی پایدار در گردشگری |
الف) پشتیبانی «تحقیق و توسعه» | 1) گزارش‌گیری: تهیه گزارش از انگیزه‌ها و فشارهای موجود برای روی‌آوردن به کارآفرینی پایدار در صنعت گردشگری استان. 2) تحلیل ها: تحلیل گزارش‌ها و شناسایی فرصت‌ها و تهدیدهای موجود. |
ب) تصمیمات | 1) پیش‌بینی‌ها: تعیین استراتژی و بهبود واکنش‌های سازمانهای مربوطه. 2) تصمیم‌گیری در حوزة زیست‌محیطی: کنترل و کاهش تهدیدات محیطی و داشتن واکنش بلادرنگ سازمانهای مربوطه به کمک برخورداری از پشتیبانی یکپارچه. 3) تصمیم‌گیری در حوزة اقتصادی: بهره‌گیری از فرصتهای اقتصادی و داشتن واکنش بلادرنگ به کمک پشتیبانی یکپارچه. 4) تصمیم‌گیری در حوزة اجتماعی: بهره‌گیری از فرصت‌ها و کنترل تهدیدات اجتماعی-فرهنگی و داشتن واکنش بلادرنگ به کمک پشتیبانی یکپارچه. | |
دستاوردها و پیامدهای حاصل از ترویج و توسعة کارآفرینی پایدار در صنعت گردشگری (مشخصه های استان پایدار در گردشگری) |
الف) مشخصه‌های رقابتی | 1) دستیابی به یک الگوی بومی کارآفرینی پایدار در گردشگری. 2) پیشگام شدن استان در زمینه پایداری و گردشگری «ایجاد مزیت رقابتی». 3) جذب سرمایه‌گذار داخلی و خارجی. 4) جذب گردشگر خارجی به‌ویژه از کشورهای همسایه عراق، کویت و ... . 5) رضایت گردشگران. 6) مشارکت و انسجام ذینفعان گردشگری. 7) افزایش سطح نوآوری در ارائه خدمات و تولید محصولات بومی. 8) شفافیت و سلامت مالی. |
ب) مشخصه‌های توانمندسازی جوامع محلی | 1) ایجاد منبع جدید اقتصادی: ایجاد فرصتهای شغلی برای جوانان، بانوان، افراد بیکارو ... 2) تزریق هزینه گردشگران به اقتصاد محلی: توزیع برابر منافع حاصل از گردشگری. 3) کنترل مهاجرت بی‌رویه از مناطق روستایی به شهرها و از شهرهای کوچک به مراکز استان. 4) کاهش وابستگی مناطق روستایی به درآمد کشاورزی و اقتصاد تک محصولی. 5)کاهش شکاف طبقاتی بین اهالی منطقه. 6) رونق در عرضه محصولات محلی. 7) تاب‌آوری روستاییان. 8) حفظ غرور ملی و فرهنگی اهالی. 9) کاهش مشکلات فرهنگی-اجتماعی ناشی از ورود گردشگران (اعتیاد، فحشا، جرم و جنایت و ...). 10) کنترل مسائل کاربری زمین و جلوگیری از افزایش قیمت تورم. |
ادامه جدول ۳. کدگذاری دادهها
مقوله محوری | مقوله‌ها | مفاهیم |
دستاوردها و پیامدهای حاصل از ترویج و توسعة کارآفرینی پایدار در صنعت گردشگری (مشخصه های استان پایدار در گردشگری) |
پ) مشخصه‌های پایداری بومشناختی (بهبودکیفیت محیط) | 1) حفظ منابع برای آیندگان. 2) تلفیق حفاظت و توسعه. 3) ساخت و سازهای پایدار و کنترل شده 4) کنترل جذب گردشگر متناسب با ظرفیت منطقه. 5) کنترل تنوع زیستی و کاهش مرگ و میر گونه‌های گیاهی و جانوری. 6) کنترل آلودگی هوا، خشکسالی و آتش‌سوزی 7) پیش بینی تغییرات احتمالی و واکنش به‌موقع و مناسب در برابر تغییرات و حتی فراتر ازآن، کنترل آینده. 8) کاهش تولید زباله‌های مخرب. 9) بهره‌برداری از چشم اندازهای طبیعی، بدون آنکه ماهیت آنها را تغییر دهد یا مواد اولیة آنها دستخوش تغییر شوند یا آنها را به مناطق دیگر حمل و نقل کند. |
منبع: یافتههای تحقیق
بر اساس پاسخهای مشارکت کنندگان به سوالات و فرآیند سه مرحلهای کدگذاری مبتنی بر نظریهپردازی دادهبنیاد، مدل کارآفرینی پایدار در صنعت گردشگری استان خوزستان طراحی گردید. این مدل بر اساس رابطه ظهوریافنه میان مقولات در طی فرآیندهای کدگذاری باز، محوری و انتخابی و به ویژه پس از تعیین مقوله محوری اصلی مشخص شد و همان طور که پیش از این در فصل سوم اشاره شد، در رهیافت گلیزری به داده بنیاد، لزومی به تبعیت از نمودارهای علّی و یا از قبل مشخص شده در این رابطه وجود ندارد. مدل پارادیمی پژوهش (شکل 3)، به دست آمده از پاسخ 24 مشارکت کننده پژوهش و کدگذاری دادههای حاصل از مصاحبههای آنان میباشد. این مدل با محوریت مقوله محوری اصلی یعنی کارآفرینی پایدار در گردشگری پدید آمده است و سعی در ارائه وضعیتی کلی دارد که مطالب به دست آمده را دربرگیرد که علاوه بر مقوله محوری اصلی، دارای چهار بخش: شرایط علّی، کنش- کنش متقابل، شرایط مداخلهگر و پیامدها میباشد. این مدل ابتدا با مشخص کردن دلایل و فشارهای موجود (شرایط علّی)، ایجاد انگیزه در سازمانهای مربوطه و کسبوکارها برای حرکت به سوی پایداری در گردشگری را توجیه میکند. در ادامه، مدل پژوهش پس از توجیه نیاز و ضرورت به کارآفرینی پایدار در گردشگری، واکنش سازمانها و کسبوکارهای مربوطه به فشارهای موجود (شرایط علّی) و چگونگی کمک کارآفرینی پایدار در گردشگری (مقوله محوری اصلی) برای بهره‌گیری از فرصت‌ها و غلبه بر تهدیدها و نیز بهبود نقاط قوت و رفع نقاط ضعف را نشان میدهد. سپس عوامل مؤثر (شرایط مداخلهگر) بر ترویج و توسعة موفقیت آمیز چنین مفهومی را تحت شش عنوان: 1. عوامل مدیریتی- نهادی، 2. زیست محیطی، 3. زیرساختی- علمی، 4. اقتصادی، 5. اجتماعی- محلی و 6. بازاریابی- خدمات حاصل از تحلیل پاسخ مشارکت‌کنندگان به پرسش‌های پژوهش تبیین مینماید. در آخر و با توجه به ویژگی‌ها و پیامدهای حاصل از ترویج و توسعة کارآفرینی پایدار در گردشگری، مدل حاصل نیز مشخصه‌های استان پایدار در گردشگری که در سه دسته رقابتی- اقتصادی (مانند: پیشگام شدن استان در زمینه پایداری و گردشگری «ایجاد مزیت رقابتی»)، توانمندسازی جوامع محلی (مانند: ایجاد منبع جدید اقتصادی: ایجاد فرصتهای شغلی برای جوانان، بانوان، افراد بیکار و ...) و بهبود کیفیت محیط (حفظ منابع برای آیندگان) را ترسیم مینماید. شکل 1 روابط میان مقوله‌ها را بر اساس مدل پارادایمی پس از ارزیابی و تأیید توسط مشارکت کنندگان پژوهش را نشان میدهد.
شکل 1: مدل کارفرینی پایدار در گردشگری استان خوزستان (مدل پارادایمی تحقیق) منبع: یافتههای تحقیق
شرایط‌علّی در مدل پارادایمی، شرایط و عواملی‌اند که باعث ایجاد و توسعة مقوله محوری اصلی (که در این پژوهش کارآفرینی پایدار در گردشگری است) می‌شوند. در ادامه و پس از توجیه نیاز و ضرورت به توسعة کارآفرینی پایدار در گردشگری، مقوله محوریِ شرایط مداخلهگر تحت عنوان «عوامل مؤثر بر توسعة موفق کارآفرینی پایدار در گردشگری»حاصل از تحلیل پاسخ مشارکت‌کنندگان به سوالات تحقیق تبیین می‌شود. شرایط مداخلهگر مجموعه‌ای از وضعیتهاییاند که ضمن تأثیر بر راهبردها و مقوله محوری اصلی، مداخله‌گری سایر عوامل را تسهیل یا محدود می‌کنند. سپس مدل، الزام واکنش سازمان به فشارهای موجود (شرایط‌علّی) و چگونگی کمک کارآفرینی پایدار در گردشگری (مقوله محوری اصلی) به جهت بهره‌گیری از فرصت‌ها و غلبه بر تهدیدها و نیز بهبود نقاط قوت و رفع نقاط ضعف را نشان میدهد. بنابراین، مقوله محوریِ «الزام به واکنش به کارآفرینی پایدار» تحت عنوان راهبردها به‌دست می‌آید که خود شامل دو مقوله پشتیبانی و تصمیمات و شش مفهوم (جدول3) میباشد. در آخر و با توجه به ویژگی‌ها و توانایی‌های کارآفرینی پایدار در گردشگری، مدل حاصل نیز ۲۹ مورد «مشخصة استان پایدار در گردشگری» که در سه دسته پایداری بومشناختی، توانمندسازی جوامع محلی و اقتصادی/ رقابتی مطرح شده‌اند را نمایش میدهد.
اغلب مطالعات انجام شده با موضوعیت کارآفرینی پایدار از نوع نظری هستند تا تجربی و میدانی، اما در این پژوهش علاوه بر آن که به مرور نسبتاً گسترده‌ای از مطالعات داخلی و خارج از کشور در موضوع پدیده مورد بحث پرداخته شده‌است، یک مطالعه بر شواهد عملی از دیدگاه خبرگان و مناظر مختلف به پدیده مورد مطالعه میباشد. پژوهش حاظر به روش کیفی با ابزار مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته انجام شده است، یعنی؛ از محدودیت‌های روش کمی (از جمله پاسخ‌ها و گزینه‌های محدود از قبل طراحی شده) آزاد بوده و دست مصاحبه‌گر در طرح پرسش‌ها و بیان عبارات اقتضایی روشنگر در هر مصاحبه، و به ویژه مصاحبه شونده در ارائه پاسخهای دلخواه به زبان خود و مشروح مبتنی بر تجارب پیشین و به دور از نگرانی‌های مختلف (به‌دلیل ایجاد فضای صمیمی و مبتنی بر رعایت اخلاق پژوهش توسط پژوهشگر)، بوده است. در پژوهش‌های پیشین صرفاً تعداد محدودی از عوامل به شکل نظری و یا تجربی مورد طرح و بحث (و نه تبیین) قرار گرفته است. با این حال، در این پژوهش به‌طور گسترده و عمیق به شناسایی، توصیف و تبیین کارآفرینی پایدار در بستر یک صنعت خاص پرداخته شده است و یک مدل و الگوی جامع برای پیاده‌سازی موفق آن ارائه گردید، به‌طوری که برخی از مقولات و مفاهیم استخراج شده در پژوهش حاضر در مطالعات پیشین مدنظر قرار نگرفته است. به‌عنوان مثال از طریق بررسی نزدیک به 20 مطالعه پیشین (جدول2)، 20 عامل مؤثر بر کارآفرینی پایدار شناسایی گردید و اما مدل تحقیقِ پیشرو حاصل از پاسخ مشارکت‌کنندگان، تعداد 56 عامل مؤثر (جدول3- شرایط مداخلهگر) را معرفی مینماید که علاوه‌بر اینکه تاثیر این عوامل بر کارآفرینی پایدار در صنعت خاص گردشگری و جغرافیای خاص خوزستان میباشد، جزئیات دقیق‌تر و تازه‌تری را نسبت به مطالعات پیشین ارائه میدهد. بنابراین مدل به‌دست‌آمده از دادههای تحقیق، کمک شایانی به کسبوکارها و سازمانهای مرتبط در راستای توسعه و ترویج موفقیت‌آمیز کارآفرینی پایدار در صنعت گردشگری خوزستان مینماید.
با توجه به دستاوردها و پیامدهای کارآفرینی پایدار در صنعت گردشگری، ابتدا باید مدیران و مسئولین محلی طی جلساتی نسبت به ضرورت استفاده ازکارآفرینی پایدار و سرمایهگذاری در این راستا توجیه شوند، چرا که با توجه به یافتههای پژوهش، سرمایهگذاری در این راستا میتواند در بلندمدت منجر به برقراری نظم و تعادل در تنوع زیستی و حفاظت از گونه‌های گیاهی و جانوری گردد و کمک کند که برای نسل‌های آینده تهدید نباشیم و بدانیم که منابع در اختیار ما امانت هستند. بنابراین به سازمانها و مدیران پیشنهاد می‌شود هزینه‌های بالا در این زمینه را مانع کار ندانسته و در زمان اجرای طرح مذکور به تعهدات خود، به‌ویژه تعهدات مالی پایبند بمانند.
با توجه به اینکه بنابر دادههای حاصل از مصاحبههای این پژوهش یکی از ویژگی‌های مهم کارآفرینی پایدار در گردشگری «تفکر بین رشته‌ای» شناسایی شده است، پیشنهاد می‌گردد اتاق فکری متشکل از متخصصین و خبرگان امور اجتماعی، کارآفرینی و اشتغال، فعالان محیط‌زیست و ... به جهت تبادل نظر و ایجاد یک دیدگاه تلفیقی در ارتباط با ابعاد پایداری و به‌کارگیری موفق آن در گردشگری و کسبوکارهای مرتبط با آن گردهم‌آیند و با برگزاری جلسات مشترک و تشکیل مجمعی متخصص، به یک هم‌افزایی در زمینه توسعة گردشگری پایدار استان خوزستان دست‌یابند.
در پژوهش پیشرو، سازمانهای مرتبط با حوزه کارآفرینی و گردشگری استان در جامعه‌آماری لحاظ شده‌اند و حداقل با دو الی سه نفر از خبرگان این سازمانها در زمینة «گردشگری، محیط‌زیست، اجتماعی و سودآوری اقتصادی» مصاحبه صورت گرفته است. اما از کسبوکارهای مرتبط با گردشگری تنها مالکان هتل‌ها و اقامتگاه‌های بوم‌گردی استان که عمدتاً جز کسبوکارهای بزرگ در گردشگری محسوب می‌شوند در این پژوهش مشارکت داشته‌اند. لذا برای شناسایی شکاف‌های موجود در دیگر کسبوکارهای گردشگری و یافتن راه‌حل‌های مناسب برای مواجه با چالش ناپایداری، به محققین پیشنهاد می‌گردد دیگر کسبوکارهای گردشگری در مقیاس کوچک و متوسط را در تحقیقات آتی مورد بررسی و مقایسه قرار دهند.
منابع
Argade, P., Salignac, F., & Barkemeyer, R. (2021). Opportunity identification for sustainable entrepreneurship: Exploring the interplay of individual and context level factors in India. Business Strategy and The Environment (BSE).30(8): 3528-3551. https://doi.org/10.1002/bse.2818
Eller, J. F., Gielnik. M., Wimmer, H., Thölke, C., Holzapfel, S. Tegtmeier, S., & Halberstadt, J. (2019). Identifying business opportunities for sustainable development: Longitudinal and experimental evidence contributing to the field of sustainable entrepreneurship. Business Strategy and The Environment (BSE). 29(3): 1387-1403. https://doi.org/10.1002/bse.2439
Hariss, R., Griffin, T., & Williams, P., (2002). Sustainable Tourism: A Global Perspective. Elsvier Science Ltd.
Moya‐Clemente, I., Ribes‐Giner, G., & Pantoja‐Díaz, O. (2019). Configurations of sustainable development goals that promote sustainable entrepreneurship over time. Sustainable Development. 28(4): 665-681. https://doi.org/10.1002/sd.2009
Muneeb, F. M., Yazdi, A. K., Wanke, P., & Chughtai, M (2020). Critical success factors for sustainable entrepreneurship in Pakistani Telecommunications industry: a hybrid grey systems theory/ best-worst method approach. Management Decision. 58(11): 2565-2591. http://dx.doi.org/10.1108/MD-08-2019-1133
Nakyejwe Lubowa Kimuli, S., Orobia, L., Muki Sabi, H., & Tsuma, C. K. (2020). Sustainability intention: mediator of sustainability behavioral control and sustainable entrepreneurship. World Journal of Entrepreneurship, Management and Sustainable Development. 16(2): 81-95. https://doi.org/10.1108/wjemsd-12-2019-0096
Nhemachena, C., & Murimbika, M. (2018). Motivations of sustainable entrepreneurship and their impact of enterprise performance in Gauteng Province, South Africa. Business Strategy and The Environment (BSE). 1(2): 115-127. https://doi.org/10.1108/wjemsd-12-2019-0096
Olubusola Odeyemi, Favour Oluwadamilare Usman, Noluthando Zamanjomane Mhlongo , Oluwafunmi Adijat Elufioye, Chinedu Ugochukwu Ike, (2024). Sustainable entrepreneurship: A review of green business practices and environmental impact. World Journal of Advanced Research and Reviews, 2024, 21(02), 346–358
Papaluca, O., Tani, M., & Troise, C. (2020). Entrepreneurship and Sustainability in Tourism: An Interpretative Model. Journal of Management and Sustainability. 10(1): 38-53. http://dx.doi.org/10.5539/jms.v10n1p38
Quantitative approaches Christine Urquhart Research, evaluation and audit: Key steps in demonstrating your value121, 20213.
Rahman Mohammadi, Bijan Abdollahi, Saeed Jafarinia, Akbar Hasanpour, (2023). Designing a sustainable human resource management model whit grounded theory technique (Experimental control: Solico Kalleh Food Industries Group). Journal of Executive Management. Volume 15. Issue 29. Spring and Summer, 2023. Pages 67 to 96.
Soomro, B. A., Almahdi, H. K., & Shah, N., (2020). Perceptions of young entrepreneurial aspirants towards sustainable entrepreneurship in Pakistan. Kybernetes. 50(7): 2134-2154. http://dx.doi.org/10.1108/K-07-2019-0504
[1] . نویسنده مسئول، Email: f.rahimi@scu.ac.ir
[2] 1. Guden et al., 2021
[3] 2. Muneeb et al., 2020
[4] .Nakyejwe Lubowa Kimuli et al., 2020
[5] 4 . Eller., 2019
[6] .Soomro., 2020
[7] . Moya‐Clemente., 2019
[8] . Grounded Theory
[9] . World Commission on Environment and Development
[10] . Our Common Future
[11] . Lüdeke‐Freund., 2019
[12] . FigueroaDomecq et al., 2020
[13] . Charles Nhemachena & McEdward Murimbika
[14] . Ornella Papaluca
[15] . Padmaja Argade
[16] . National Business Systems
[17] . Harris et al., 2002
[18] . Stewardship
[19] . NJPRO Foundation, 2012
[20] . WCED, 1987
[21] .Glaser & Strauss., 2009
[22] . Creswell
[23] . Kendall's Coefficientof Concordance (w)