Analysis of Tourism Research Papers in Iran
Subject Areas :Mohsen Torabi 1 * , mohammad reza fathi 2
1 -
2 - Tehran University
Keywords: Tourism Management Journals, Tourism Research, Myopia in Methods,
Abstract :
This applied library study sought to examine five Iranian research journals in the field of tourism from a methodological perspective. The population of the study comprised of all articles published from 2016 to 2020 in the aforementioned journals, including the Journal of Tourism and Development, Social Studies of Tourism Journal, Tourism planning and Development journal, Urban Tourism journal, and Tourism Management journal. No sampling was utilized, and all the components of the study's population were examined via the census. Accordingly, some 814 articles were examined in terms of the number of articles published per year, the research approach, the data analysis method, the data collection tools, data collection method, research area, the number of authors per article, the geographical areas studied, and the corresponding author's organizational affiliation and major. The findings showed that the largest number of published articles within the recent five editions belonged to the Journal of Tourism and Development and that most of the articles were focused on Iran's northern and central provinces. It was also found that researchers in the fields of geography and urban planning had great contributions to the articles published on the subject of tourism. Moreover, in terms of the corresponding author's affiliation, the greatest number of published articles belonged to Allameh Tabatabai University and Tehran University, respectively. Also, most of the published articles were descriptive-applied in terms of purpose and quantitative in terms of research method (structural equations), with 61% of them using a questionnaire to collect their required data.
اسدی، علیرضا؛ بیات، ناصر (1396). «تحلیل محتوای کیفی گفتمان توسعه گردشگری ادبی در ایران». نشریه گردشگری شهری، 4(1)، 1-14.
آقازاده، هاشم؛ حیدری، علی؛ ضرغام بروجنی، حمید؛ شالبافیان، علی اصغر (1395). «ارائه چارچوبی برای ایجاد ائتلاف در کسبوکارهای گردشگری با رویکرد فراترکیب». گردشگری و توسعه، 5(3)، 24-1.
آقایی، پرویز، رضویان، محمدتقی، سعیدي راد، مجید، خزایی، مصطفی (1394). «تحلیل مولفه‌هاي تاثیرگذار بر رضایتمندي از مقاصد گردشگري (مورد پژوهی: گردشگران شهرستان قروه) »، فصلنامه جغرافیایی فضاي گردشگري، 4(14)، 97-113.
ایمانی، حسين؛ عبدالهزاده، اميرحسين؛ پورعزت، علی اصغر (1397). «تحليل محتوای پژوهش¬های فصلنامه مدیریت دولتی دانشگاه تهران». فصلنامه مدیریت دولتی، 10(3)، 387-414).
حسینی قصر، صغري؛ زین آبادي، حسن رضا؛ علیزاده، مرتضی (1393). «تحلیلی بر روش‌شناسی و یافته¬هاي پژوهش¬هاي انجام شده در زمینه کارآفرینی و ویژگی ¬اي کارآفرینان». پژوهش¬هاي مدیریت در ایران، 4(18).
خواستار، حمزه؛ غفاري، رحمان؛ پورعزت، علی اصغر؛ حیدري، الهام (1390). « پژوهشی درباره پایان نامه‌هاي کارشناسی ارشد مدیریت دولتی از حیث موضوع و روش: مورد مطالعه دانشگاه تهران». علوم مدیریت ایران، 6(21).
دربان آستانه، علیرضا؛ رضوانی، محمدرضا؛ مطیعی لنگرودی، سید حسن؛ محمدزاده لاریجانی، فاطمه (1397). «مرور نظامند و فراتحلیل کیفی فرایندهای ارزیابی عملکرد مدیریت زنجیره تامین گردشگری روستایی». گردشگری و توسعه، 7(2)، 149-170.
دهدشتی شاهرخ، زهره (1398). «تحلیلی از 7 سال پژوهشهای فصلنامه برنامهریزی و توسعه گردشگری با استفاده از تکنیک متن‌کاوی». برنامه¬ریزی و توسعه گردشگری، 8(30)، 35-49.
دهدشتی شاهرخ، زهره (1399). «تحلیل ساختار محتوایی فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری با استفاده از تکنیک متن‌کاوی». مطالعات مدیریت گردشگری، 15(50)، 97-127.
زارعی، قاسم؛ محمودی پاچال، زینب (1398). «واکاوی مطالعات گردشگری ایران از بعد موضوعی و روش‌شناختی و ترسیم آینده مطالعات پژوهشی». گردشگری و توسعه، 8(1)، 1-19.
سلطانی نژاد، نیما؛ ایرانی، حمیدرضا؛ سلطانی، مرتضی؛ یزدانی، حمیدرضا (1398). «روند جهانی پژوهش در حوزه کانال‌های توزیع گردشگری: یک تحلیل کتاب سنجی». گردشگری و توسعه، 8(4)، 59-81.
شفیعی، ساناز؛ رجب زاده قطری، علی؛ حسن زاده، علیرضا؛ جهانیان، سعید (1399). «مقاصد گردشگری هوشمند: مرور سیستماتیک تحقیقات با استفاده از رویکرد قیف پارادایم». مطالعات مدیریت گردشگری، 15(49)، 33-62.
صادقی، امیر؛ مشبکی اصفهانی، اصغر؛ کرد نائیج، اسداله؛ خدادادحسنی، سید حمید (1394). «فراروش پژوهشهای مدیریت اسلامی در ایران (مورد مطالعه: مقاله های علمی- پژوهشی 1380 تا 1394)». فصلنامه مدیریت اسلامی، 23(4)، 101-131.
صلاحی کجور، عظیم؛ رضوی، سید محمد حسین؛ امیرنژاد، سعید؛ محمدی، نصرالله؛ تقی پوریان، محمدجواد (1399). «واکاوی عوامل موثر بر گردشگری هوشمند در صنعت ورزش مبتنی برتکنیک فراترکیب». برنامه¬ریزی و توسعه گردشگری، 9(34)، 101-120.
ضیائی، محمود (1399). «مصورسازی شبکه همکاری‌های علمی در پژوهشهای ژئوتوریسم». برنامه¬ریزی و توسعه گردشگری،9(33)، 27-46.
ضیائی، محمود؛ دلشاد، علی؛ تقوی فرد، محمدتقی؛ تاج زاده، نمین؛ ابوالفضل، اردشیر (1399). «چارچوب مفهومی هوشمندی مقصدهای گردشگری شهری با رویکرد فراترکیب». گردشگری و توسعه، 9(1)، 188-213.
طیبی ابوالحسنی، سید امیر حسین؛ دانشور دیلمی، محمدرضا؛ خاشعی ورنامخواستی، وحید (1398). «فراروش تحقیقات دانشگاهی حوزه استراتژی». مطالعات مدیریت راهبردی، 40(1)، 71-105.
عبدالحمید، مهدی؛ اسمعیلی گیوی، محمدرضا؛ باقرزاد سه ساری، سید محمدرضا (1399). «ارائه راهکارهای ارتقاء کیفی تولیدات علمی حوزه مدیریت دولتی در ایران بر مبنای تحلیل محتوای نشریه چشم انداز مدیریت دولتی». چشم انداز مدیریت دولتی، 11(2)، 97-126.
عزیزي، شهریار؛ فرهیخته، فاطمه (1392). «تحلیل محتواي تناظر و فرا روش پایان نامه هاي بازاریابی در دانشگاه هاي منتخب تهران». مدیریت بازرگانی، 5(3)، 105-124.
عظیمی هاشمی، مژگان؛ بستان، زهرا و اصغری، هادی (1396). «مرور نظام مند مقالات پژوهشی در حوزه مطالعات اجتماعی گردشگری، شواهدی از تحلیل محتوای نشریات علمی پژوهشی کشور». مطالعات اجتماعی گردشگری، 9(5)، 57-95.
فاضلی ورزنه، محسن؛ قربی، علی؛ بهمنی، مهدی (1399). «بررسی وضعیت تولیدات علمی ایران در حوزه گردشگری در بین سال های 1998 تا 2017». مطالعات مدیریت گردشگری، 15(51)، 79-110.
فرخی، سجاد؛ نمامیان، فرشید؛ اصغری صارم، علی؛ قبادی، تحفه (1399). «تبیین الگوی توجه بصری در رفتار خرید تکانشگری مشتریان صنعت گردشگری با روش فراترکیب». گردشگری و توسعه، 9(4)، 199-214.
فردوسی، شهرام؛ ملایی، فاطمه؛ حاجی پور، بهمن؛ بابائی فرج آباد، مهدیه (1398). «فراروش پژوهشهای بازاریابی در ایران: بررسی نزدیک بینی در روشها». پژوهش¬های مدیریت در ایران، 23(2)، 183-199.
محمد نژاد شورکایی، مجتبی؛ جشنی آرانی، مجتبی؛ یزدانی، حمیدرضا (1390). «فراروش تحقیقات انجام شده در زمینه عوامل مؤثر بر رضایت مشتري تحلیل اسنادي پایان نامه ¬اي کارشناسی ارشد و دکتري دانشگاه¬هاي دولتی تهران». چشم انداز مدیریت بازرگانی، 6(39)، 141-164.
Baldwin, Timothy T, W.H. Bommer, R.S. Rubbin. (2008). Developing Management Skills: What great managers know and Do. Boston: McGraw-Hill.
Bench, S., & Day, T. (2010). The user experience of critical care discharge: a meta-synthesis of qualitative research. International journal of nursing studies, 47(4), 487– 499.
Edwards, M., Davies, M., & Edwards, A. (2009). What are the external influences on information exchange and shared decision-making in healthcare consultations: a meta synthesis of the literature? Patient education and counseling, 75(1), 37– 52.
Gulrajani, N., & Moloney, K. (2012). Globalizing public administration: today's research and tomorrow's agenda. Public Administration Review, 72(1), 78-86.
Koseoglu, M. A., Rahimi, R., Okumus, F., & Liu, J. (2016). Bibliometric studies in tourism. Annals of Tourism Research, 61, 180-198.
Krippendorff, K. (1980). Content analysis: An introduction to its methodology. Beverly Hills: Sage Publications.
Mill, R.C. & Morrison, A.M. (1992): The Tourism System. Englewood Cliffs.
Onder, M., & Brower, R. S. (2013). Public Administration Theory, Research, and Teaching: How Does Turkish Public Administration Differ? Journal of Public Affairs Education, 19(1), 117-139.
Patterson, B., Thorne, S., Calnan, C., & Jillings, C. (2001). Meta-study of qualitative health research: a practical guide to meta-analysis and metasynthesis. California: Sage.
Raadschelders, J. C., & Lee, K. H. (2011). Trends in the study of public administration. Empirical and qualitative observations from Public Administration Review, 2000–2009. Public Administration Review, 71(1), 19-33.
Rahmani, Kamaleddin & Rahmani, samira (2013). Developing a conceptual model of customer loyalty using meta-synthesis. European Online Journal of Natural and Social Sciences.2(2):166-173.
Stremersch, S., Verniers, I., & Verhoef, P. C. (2007). The quest for citations: Drivers of article impact. Journal of Marketing, 71(3), 171–193.
Zhao, S. (1991). Metatheory, Meta method, Meta-Data-Analysis: What, Why, and How? Sociological Perspectives.34(3): 377-390.
Zimmer, lela (2004). Qualitative meta-synthesis: a question of dialoguing with texts. Journal of advanced nursing. March 2006.
دوفصلنامه مطالعات اجتماعی گردشگری، سال دهم، شماره نوزدهم، بهار و تابستان 1401 (صص302- 277)
تحلیل مقاله‌های پژوهشی گردشگری در ایران
محسن ترابی1، استادیار گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس
محمدرضا فتحی، استادیار گروه مدیریت صنعتی،دانشکده مدیریت و حسابداری، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم
تاریخ دریافت: 13/3/1400 تاریخ پذیرش: 6/6/1400
چکیده
در این مقاله به بررسی پژوهشهای پنج نشریه برتر حوزه گردشگری از منظر روش‌شناسی پرداخته شده است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و ابزار گردآوری داده‌ها مطالعه کتابخانه‌ای است. جامعه آماری این پژوهش، تمامی مقالات مجلات گردشگری و توسعه، مطالعات اجتماعی گردشگری، برنامهریزی و توسعه گردشگری، گردشگری شهری و مطالعات مدیریت گردشگری است که بین دورههای 1395 تا 1399 انجام گرفته است. در این پژوهش از نمونه‌گیری استفاده نشده و همه عناصر جامعه به صورت سرشماری بررسی شده‌اند. تعداد 814 مقاله از نظر 10 پارامتر از جمله پراکندگی تعداد مقالات در هر سال، رویکرد پژوهش، روش تحلیل داده‌ها، ابزار گردآوری اطلاعات، روش مورد استفاده، حوزه مورد پژوهش، تعداد نویسنده هر مقاله، منطقه جغرافیایی مورد مطالعه، وابستگی سازمانی نویسنده مسئول مقاله و رشته تحصیلی نویسنده مسئول مقاله مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد بیشترین تعداد مقالات طی 5 دوره اخیر مربوط به نشریه گردشگری و توسعه بوده است و در مجموع بیشتر مطالعات روی استانهای شمالی و مرکزی متمرکز بوده‌اند. پژوهشگران رشته جغرافیا و برنامهریزی شهری سهم قابل توجهی در چاپ مقالات حوزه گردشگری داشته‌اند و به لحاظ وابستگی نویسنده مسئول، به ترتیب دانشگاه علامه طباطبایی و تهران، بیشترین مقالات را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین براساس نتایج تحقیق، بیشتر پژوهش‌ها به صورت توصیفی-کاربردی و دارای رویکرد کمی و با روش معادلات ساختاری بوده‌اند و 61 درصد از روش گردآوری داده‌ها از طریق پرسشنامه بوده است.
کلیدواژهها: مجلات مدیریت گردشگری، پژوهشهای گردشگری، نزدیک بینی در روشها
مقدمه
با وجود افزایش کمی بدنه دانش در حوزه‌های مختلف، اما تجربه نشان داده است، مطالعات صورت گرفته موجب شکل‌گیری تصویری درست در قرن 21 نشده است (عبدالحمید و همکاران، 1399). برخی معتقدند که رشته‌های مختلف به لحاظ روش‌شناسی رشد و تکامل مطلوبی نداشته‌اند (رادشلدرز و لی2، 2011). موضوع گردشگری با اینکه به پدیده جهانی تبدیل شده و به لحاظ اجتماعی و فرهنگی اهمیت پیدا کرده است، اما به نظر می‌رسد هنوز موقعیت علمی آن دارای ابهام است (عظیمی نژاد و همکاران، 1396)، تا آنجا که برخی از محققان بیان کرده‌اند که پژوهشهای گردشگری در زمینه‌های فرعی پیشرفت قابل توجهی نداشته‌اند (کوسیگلو و همکاران3، 2016). شتاب‌زدگی در به کارگیری روش تحقیق آثار قبلی، فقط منجر به افزایش بحران می‌شود، رو آوردن ناگهانی به یک راه حل بسیار وسوسه انگیز است و به چیزی منجر می‌شود که متخصص حل مساله یان میتروف آن را «حل دقیق مساله اشتباه» می‌نامد (بالدوین و همکاران4، 2008). در مورد پژوهش‌ها هم امکان ارتکاب این خطا با به کارگیری روش تحقیق نادرست وجود دارد بدین معنی که گاهی اوقات مثلا با استفاده نادرست از روش تحقیق کمی مفهومی اشتباه را به صورت دقیق اثبات می‌کنیم که این خطا در بلندمدت آثار زیان باری را به دنبال خواهد داشت. نقد علمی یکی از قوی‌ترین راهکارهای اعتلای آگاهی علمی است و تحقیقات حوزه گردشگری از این نقد مبری نیستند. داشتن نگاه گزینشی و جهت‌گیری بین رشته‌ای نسبت به مدیریت گردشگری زمانی حاصل خواهد شد که با استفاده روشهای مختلف فرا مطالعه، با نگاه به گذشته و تحلیل تحقیقات گذشته، مسیر آینده را به درستی ترسیم کنیم. تحلیل و بررسی آنچه در مجلات یک رشته علمی چاپ می‌شود به ما در درک بهتر موضوع‌ها و مسئولیت‌های آن رشته کمک می‌کند. تحقیقات فراوانی در حوزه گردشگری در چند سال اخیر به صورت مقالات علمی پژوهشی تدوین شده است که در این پژوهش به دنبال بررسی آنها از منظر روش شناسی می‌باشیم. در این پژوهش سابقه نشر 5 ساله، 5 نشریه برتر حوزه گردشگری از جمله گردشگری و توسعه، مطالعات اجتماعی گردشگری، برنامهریزی و توسعه گردشگری، گردشگری شهری و مطالعات مدیریت گردشگری، به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شده و مقالات از نظر 10 شاخص از جمله پراکندگی تعداد مقالات در هر سال، رویکرد پژوهش، روش تحلیل داده‌ها، ابزار گردآوری اطلاعات، روش مورد استفاده، حوزه مورد پژوهش، تعداد نویسنده هر مقاله، منطقه جغرافیایی مورد مطالعه، وابستگی سازمانی نویسنده مسئول مقاله و رشته تحصیلی نویسنده مسئول مقاله مورد بررسی قرار گرفتند. به طور خلاصه این پژوهش به دنبال پاسخ به سوال زیر انجام شده است:
- پراکنش مطالعات گردشگری در ایران از منظر 10 شاخص ذکر شده چگونه است و خلاءهای موضوعی و روش شناسی در این حوزه کدام هستند؟
مبانی نظری
مدیریت گردشگری و فراروش دو حوزه کلیدی هستند که نقطه شروع نگارش مقاله حاضر شدند. بنابراین در این قسمت ابتدا مباحث مربوط به حوزه گردشگری شرح داده می‌شود و پس از توضیح مبانی نظری فراروش، به مرور مطالعات انجام گرفته پرداخته خواهد شد.
مبحث گردشگری در چند دهه اخیر، رشد و توسعه قابل توجهی داشته است و بخش عمده‌ای از اقتصاد جهان را تشکیل می‌دهد. صنعت گردشگری از پویاترین بخش‌های اقتصاد ملی بسیاری از کشورهاست و آن را می‌توان به عنوان یکی از منابع مهم توسعه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی به حساب آورد (شفیعی و همکاران، 1399). صنعت گردشگری عبارت است از کسب و کاری که طی آن سازمان‌ها، نهادها، شرکت‌ها، چه دولتی و چه عمومی و یا خصوصی، امکانات و تسهیلات لازم را جهت خدمات مربوطه برای ارائه به گردشگران مهیا می‌سازد. این مسئله نباید سازه‌های صنعتی، کارگاهی و کارخانه‌ای را تداعی کند، بلکه ترکیبی است که علم، صنعت و فرهنگ را در برمی‌گیرد و نهایتاً از نوع "خدمات گردشگری" را برای مصرف کنندگان خود فراهم می‌کند (آقایی و همکاران، 1394). طبق تعریف میل و موریسون، گردشگري به مجموعه فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که در جریان مسافرت یک گردشگر اتفاق می‌افتد. به طور کلی می‌توان هرگونه فعالیت و فعل و انفعالی را که در جریان سفر یک سیاحتگر اتفاق می‌افتد گردشگري تلقی کرد (1992)، فعالیتی اجتماعی که در برگیرنده رفتار انسانی، استفاده از منابع، تعامل با دیگران، اقتصاد و محیط است که این تعریف را می‌توان شکلی از توسعه مفهومی این واژه در استفاده از منابع طبیعی و تعامل با محیط دانست. از بعد اجتماعي نيز تعريف گردشگري فصل بين زندگي عادي ساكنان بومي و زندگي غيرعادي گردشگران را در برمي‌گيرد. اين دو تعريف خود نشان تمايز مابين تعاريف مختلف از گردشگري است كه هر يك برگرفته از آيتم‌هاي مورد نظر در مطالعات گردشگري مي‌باشند.
کاربرد فراروش در مطالعات مدیریت گردشگری
نظر به نقش و اهمیت بالای نشریه‌های علمی در عرصه علم و دانش، لازم است مجلات مختلف به صورت دوره‌ای از نظر علمی ارزیابی شوند و از این طریق به خط‌مشی گذاران عرصه علم و دانش کشور در برنامهریزی و ارتقای کیفیت فعالیت‌های پژوهشی یاری رساند (عبدالحمید و همکاران، 1399).
فرامطالعه به عنوان یکی از روشهای بررسی و آسیب‌شناسی پژوهشهای گذشته شناخته می‌شود. در واقع فرامطالعه یک تجزیه و تحلیل عمیق از تحقیقات و پژوهشهای انجام شده در یک حوزه مطالعاتی خاص است (پترسون و همکاران5، 2001). فرامطالعه شامل سه بخش است (شکل 1): فراتحلیل6 (تجزیه و تحلیل محتوای مطالعات اولیه)، فراروش7 (تجزیه و تحلیل روش‌شناسی مطالعات اولیه) و فرانظری (تجزیه و تحلیل نظری مطالعات اولیه) (ادواردز و همکاران8، 2009).
شکل1. روابط بین فرامطالعه و مطالعات اولیه (ژائو9، 1991)
- فراتحلیل: منظور از فراتحلیل، تجزیه و تحلیل نتایج یافته‌ها، بحث‌ها و نتیجه‌گیری‌های تحقیقات اولیه است (بنچ و دی10، 2010).
- فراروش: در فراروش، تناسب و درستی روشهای تحقیق مطالعات اولیه مورد بررسی قرار می‌گیرد (رحمانی و رحمانی، 2013).
- فرانظری: فرا نظری به تجزیه و تحلیل تمایلات نظری، فرضیه‌ها و نظریه‌های ایجاد شده در مطالعات اولیه می‌پردازد (فردوسی و همکاران، 1398).
فرامطالعه فرایندی است که دارای شش مرحله است (مراحل سوم تا پنجم به سه زیر مجموعه تحلیلی فرامطالعه اشاره دارد): در مرحله اول، پیش زمینه‌ها یا مقدمات کار فراهم می‌شود. در مرحله دوم، ارزیابی اولیه از پژوهش‌ها صورت می‌گیرد که شامل تعیین معیارهای انتخاب پژوهش‌ها، ارزیابی کیفیت آنها و تعیین راهبردهای مدیریت داده است. مرحله سوم، تحلیل فراداده است که شامل گروه بندی داده‌ها بر اساس معیارهایی مانند روش، نمونه، تاریخ انتشار و یا مسئله خاص و ویژه است. مرحله چهارم فراروش است که این مرحله مستلزم مقایسه مفروضات روش شناسی تحقیق و ارزیابی الگوها و موضوعات پژوهش‌ها است. مرحله پنجم فراتئوری است. در این مرحله پژوهشهای اولیه از نظر گرایشهای نظری و از لحاظ عنوان سوال پژوهش و ایجاد نظریه در آینده بررسی می‌شوند. مرحله ششم، فرا ترکیب است که در این مرحله به صورت قیاسی و با استفاده از سه مرحله قبل، از فرایند پویا و تکراری تفکر، تفسیر، خلق، نظریه‌پردازی و انعکاس پیروی می‌شود (زایمر11، 2004). در پژوهش حاضر از تکنیک فراروش برای بررسی مقالات پنج نشریه حوزه گردشگری استفاده شد و سعی شد پژوهشهای چاپ شده از حیث روش‌شناسی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند.
در زمینه موضوع مقاله حاضر، با مرور مقالات پنج نشریه برتر حوزه گردشگری، پژوهشی با این گستردگی در مجله‌های ذکر شده یافت نشد بنابراین در ادامه به آثار پژوهشی تقریبا مشابه اشاره می‌شود؛ مطالعاتی که با استفاده از تکنیک‌های مختلف تحلیل کیفی، به بررسی حوزه‌های مختلف گردشگری در پایگاه داده‌های فارسی پرداخته‌اند.
اسدی و بیات (1396)، در پژوهشی تحت عنوان «تحلیل محتوای کیفی گفتمان توسعه گردشگری ادبی در ایران»، بعد از جمع‌آوری هر گونه متن یا نوشته‌ای که به طور مستقیم و غیرمستقیم به موضوع گردشگری ادبی در ایران مرتبط می‌شد، گزاره‌های مطرح در گفتمان گردشگری ادبی در ایران را ذیل چهار موضوع کلی دسته‌بندی کردند: مفهوم و تعریف گردشگری ادبی، مشکلات و موانع توسعه گردشگری ادبی، راهکارهای توسعه و ترویج گردشگری ادبی و کارکردها و پیامدهای گردشگری ادبی.
زارعی و محمودی پاچال (1398)، در مطالعه‌ای با عنوان «واکاوی مطالعات گردشگری ایران از نظر موضوعی و روش‌شناختی و ترسیم آینده مطالعات پژوهشی»، تعداد 373 مقاله در چهار نشریه گردشگری و توسعه، مطالعات اجتماعی گردشگری، مطالعات مدیریت گردشگری، برنامه ریزی و توسعه گردشگری بین سالهای 1391-1395 را مورد مطالعه قرار دادند. طبق نتایج پژوهش، گردشگری شهری از بین انواع گردشگری بر مبنای مکان مقصد، گردشگری طبیعت‌گرا از بین انواع گردشگری بر مبنای نوع فعالیت و گردشگری فرهنگی و هنری از بین انواع گردشگری بر مبنای موضوع، بیشترین مطالعات را به خود اختصاص دادند. همچنین از نظر روش شناسی، مطالعات کمی، کاربردی، داده‌های حاصل از پرسشنامه و مطالعه میان گردشگران داخلی بیشترین مطالعات را به خود اختصاص دادند.
دهدشتی شاهرخ (1398)، در مقاله‌ای تحت عنوان «تحلیلی از هفت سال پژوهشهای فصلنامه برنامهریزی و توسعه گردشگری با استفاده از تکنیک متن کاوی»، حدود 200 مقاله را که بیش از صد هزار واژه در خود گنجانده بودند، مورد تحلیل قرار داد. طبق نتایج پژوهش بیشترین حوزه‌های مطالعاتی فصلنامه برنامهریزی و توسعه گردشگری شامل استراتژی گردشگری، برندسازی در گردشگری، تبلیغات در گردشگری، جاذبه‌های گردشگری، کیفیت خدمات گردشگری، گردشگری بینالمللی، گردشگری تاریخی، گردشگری جغرافیایی، گردشگری داخلی، گردشگری درمانی هستند.
دهدشتی شاهرخ (1399)، در پژوهشی با عنوان تحلیل ساختار محتوایی فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری با استفاده از تکنیک متن کاوی، تعداد 250 مقاله را که حاوی حدود 43 هزار اصطلاح بود، مورد تحلیل قرار داد. طبق نتایج پژوهش بیشترین حوزه‌های مطالعاتی فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری شامل استراتژی گردشگری، برندسازی در گردشگری، تبلیغات در گردشگری، جاذبه‌های گردشگری، کیفیت خدمات گردشگری، گردشگری بینالمللی، گردشگری تاریخی، گردشگری جغرافیایی، گردشگری داخلی، گردشگری درمانی هستند.
دربان آستانه، رضوانی، مطیعی لنگرودی و محمدزاده لاریجانی (1397)، پژوهشی با عنوان «مرور نظاممند و فراتحلیل کیفی فرایندهای ارزیابی عملکرد مدیریت زنجیره تأمین گردشگری روستایی» انجام دادند. در این مقاله با استفاده از شش کلید واژه و بعد از غربالگری و ارزیابی کیفی، نهایتا تحلیل روی 42 مقاله صورت گرفت. طبق نتایج این پژوهش الگویی با یازده مؤلفه پیشنهاد شده است: مدیریت تقاضا، ظرفیت و مهارت، ارتباط با تامین کننده، ارتباط با مشتری، فرایند سفارش، ارزیابی عملکرد خدمات، اطلاعات، مالی، دانش، بازار و ریسک.
فرخی، نمامیان، اصغری صارم و قبادی (1399)، در پژوهشی با عنوان «تبیین الگوی توجه بصری در رفتار خرید تکانشگری مشتریان صنعت گردشگری با روش فراترکیب»، با انتخاب 25 مقاله و استفاده از روش فراترکیب، به الگویی با هشت مفهوم، 19 مقوله فرعی و 21 مقوله اصلی دست یافتند. نتایج تحقیق حاکی از آن بود که مولفه‌های اصلی خرید تکانشگری مبتنی بر توجه بصری گردشگران شامل عوامل فردگرا، بازارگرا، محیط‌گرا و عوامل باورگرا است.
صلاحی کجور، رضوی، امیرنژاد، محمدی و تقی پوریان (1399) در مقاله‌ای با عنوان «واکاوی عوامل مؤثر بر گردشگری هوشمند در صنعت ورزش مبتنی بر تکنیک فراترکیب»، نشان دادند که عوامل مؤثر بر گردشگری هوشمند در صنعت ورزش شامل سرویس‌های اطلاعات هوشمند گردشگری، خدمات ابری گردشگری هوشمند، اینترنت اشیا، اطلاعات گردشگری هوشمند، سیستم خدمات اینترنت کاربر نهایی، امکان جستجوی هوشمند، بازاریابی محتوا و هوش مصنوعی هستند.
عظیمی هاشمی، بستان و اصغری (1396)، در مطالعه‌ای با عنوان «مرور نظاممند مقالات پژوهشی در حوزه مطالعات اجتماعی گردشگری شواهدی از تحلیل محتوای نشریات علمی پژوهشی کشور»، با الگو گرفتن از مفهوم سازی کوهن از جامعه شناسی گردشگری، از عوامل زیر با عنوان رویکرد مفهومی در مسأله‌شناسی مطالعات اجتماعی گردشگری یاد کردند: چهار سطح گردشگر (علایق، نگرش‌ها، واکنش‌ها و نقش‌های او)، روابط میزبان و گردشگر، ساختارها و کارکردهای گردشگری و پیامدهای گردشگری. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که مهمترین موضوع اجتماعی مورد توجه محققان گردشگری ایران، ساختار و کارکردهای گردشگری بوده است.
در ادامه در قالب جدول 1 آثاری مشاهده می‌شود که سعی داشته‌اند با استفاده از رویکرد فراترکیب و جستجوی پایگاه داده‌های مختلف خارجی به مرور حوزه‌های مختلف گردشگری بپردازند:
جدول 1. تحقیقات داخلی حوزه گردشگری با مرور پایگاه داده‌های خارجی
خلاصه نتایج | مجله هدف مورد مطالعه | عنوان مقاله | نام نویسندگان |
در این مقاله برای درک عمیق از پدیده شکل‌گیری ائتلاف در کسب و کارهای گردشگری رویکرد تفسیر گرایانه اتخاذ و از روش فراترکیب استفاده شده است و پس از بررسی 38 مقاله، تصویر کلی از مهمترین ابعاد و مولفه‌های دخیل در شکل‌گیری یک ائتلاف در گردشگری ارائه شد. | ساینس دایرکت12، امرالد13، اسپرینگر14، تیلور و فرانسیس15، ویلی16 (1998-2016) | ارائه چارچوبی برای ایجاد ائتلاف در کسب و کارهای گردشگری با رویکرد فرا ترکیب (چاپ شده در نشریه گردشگری و توسعه) | آقازاده و همکاران (1395) |
نتایج پژوهش نشان می‌دهد روند کلی مقالات حوزه کانال‌های توزیع گردشگری در ده سال اخیر صعودی بوده است. بیشترین مقاله در سال 2018 به تعداد 26 مقاله و بیشترین میزان استناد در سال 2018 به تعداد 212 استناد بوده است. بیشترین انتشارات این حوزه به صورت مقاله پژوهشی اصیل و از کشورهای چین و سپس اسپانیا، آمریکا، نیوزلند و تایوان بوده است. | وب آف ساینس17 1983-2018 | تحلیل کتاب سنجی روند جهانی پژوهش در حوزه کانال توزیع گردشگری (چاپ شده در نشریه گردشگری و توسعه) | سلطانی نژاد و همکاران (1398) |
در این پژوهش مشخص شد که بیشترین تاکید در این مقاله‌ها روی مضامینی مانند بوم گردی، تنوع، مدیریت، سیر تکامل، حفاظت محیط زیست بوده است. نتایج همچنین نشان داده است که کشورهای آمریکا، انگلستان، استرالیا، ایتالیا و آلمان در شبکه پژوهشی حوزه ژئوتوریسم نقش بر جسته‌ای دارند. | وب آف ساینس (1900-2019) | مصورسازی شبکه همکاری‌های علمی در پژوهشهای ژئوتوریسم (چاپ شده در نشریه برنامه ریزی و توسعه گردشگری) | ضیائی (1399) |
نتایج این مقاله نشان می‌دهد که ایران در زمینه گردشگری 354 مدرک نمایه شده در پایگاه وب آف ساینس دارد و ایران از لحاظ تعداد مدارک در این حوزه جایگاه 38 ام در جهان و جایگاه سوم را در خاورمیانه دارد همچنین از لحاظ همکاری‌های بین المللی در خاورمیانه و جهان به ترتیب بیشترین همکاری‌های ایران با کشور ترکیه و مالزی صورت گرفته است. | وب آف ساینس (1998-2017) | بررسی وضعیت تولیدات علمی ایران در حوزه گردشگری در بین سالهای 1998 تا 2017 (چاپ شده در نشریه مطالعات مدیریت گردشگری) | فاضلی ورزنه و همکاران (1399) |
ادامه جدول 1. تحقیقات داخلی حوزه گردشگری با مرور پایگاه داده‌های خارجی
خلاصه نتایج | مجله هدف مورد مطالعه | عنوان مقاله | نام نویسندگان |
در این مقاله تعداد 44 مقاله برای بررسی نهایی با استفاده از روش فراترکیب انتخاب شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که مفاهیم موجود در زمینه هوشمندی مقصدهای گردشگری را می‌توان در سه مقوله عوامل کلان، عوامل خرد یا نظاممند و ویژگی‌های خاص هوشمندی دسته‌بندی کرد. | ساینس دایرکت، امرالد، اسپرینگر، تیلور و فرانسیس، ویلی، سیج18، لایبرریجنسیس19، مگیران20 (1998-2019) | چارچوب مفهومی هوشمندی مقصدهای گردشگری شهری با رویکرد فراترکیب (چاپ شده در نشریه گردشگری و توسعه) | ضیائی و همکاران (1399) |
در این پژوهش بعد از بررسی 105 مقاله، تعداد 34 مقاله شناسایی و طبقه بندی شدند. یافته‌ها حاکی از تمرکز مقالات روی سطح تئوری‌های خاص و نبود مقالات حوزه هستی‌شناسی و فرضیات پایه دارد. | ساینس دایرکت، اسپرینگر، امرالد، وب آف ساینس، آی ای اکسپلور21، تیلور و فرانسیس، گوگل اسکولار22 (2000-2017) | مقاصد گردشگری هوشمند: مرور سیستماتیک تحقیقات با استفاده از رویکرد قیف پارادایم (چاپ شده در نشریه مطالعات مدیریت گردشگری) | شفیعی و همکاران(1399) |
منبع: یافته‌های پژوهش
روش‌شناسي تحقيق
این پژوهش از نظر هدف کاربردی است و از تکنیک فراروش برای تجزیه و تحلیل مقالات استفاده شده است. فراروش تناسب و درستی روشهای تحقیق در مطالعات اولیه را مورد بررسی قرار می‌دهد (رحمانی و رحمانی، 2013) و به روشن شدن مشکلات روش‌شناسی تحقیقات اجتماعی کمک می‌کند (ژائو، 1991). جامعه آماری تحقیق حاضر، تمامی مقالات 5 نشریه برتر حوزه گردشگری شامل مطالعات اجتماعی گردشگری، برنامهریزی و توسعه گردشگری، گردشگری شهری، گردشگری و توسعه و مطالعات مدیریت گردشگری است که بین دورههای 1395-1399 به چاپ رسیدند. نمونه آماری پژوهش حاضر، منطبق بر جامعه آماری و به صورت تمام شمار است. در مجموع تعداد 814 مقاله از نظر 10 شاخص با استفاده از چارچوب ذیل (جدول 2) مورد بررسی قرار گرفتند، لازم به ذکر است جهت فرارروش در این تحقیق با توجه به نبودن چارچوب کامل، از چارچوب ترکیبی- ابداعی استفاده شده است البته بیشتر عوامل مهم روش‌شناسی که در این مقاله در نظر گرفته شده است با کمک چارچوب مورد استفاده در پژوهشهای فراروش قبل است که در واقع اعتبار آنها در پژوهشهای قبلی آزمون شده است. برای بررسی روایی پژوهش حاضر، هر یک از شاخص‌های مورد نظر با دیگر مقالات فراروشی مورد مقایسه قرار گرفته و در هر مورد اختلاف مورد بررسی و بازبینی مجدد قرار گرفته است علاوه بر این قبل از شروع به تحلیل کل مقالات، چارچوب طراحی شده بر روی یک نمونه 20 تایی مورد ارزیابی قرار گرفت و ضعف و قوت‌های فهرست مشخص و برطرف شدند. جهت بررسی پایایی تحلیل‌های انجام شده در مقاله حاضر، تعداد 15 مقاله (5 درصد کل مقالات) به صورت تصادفی انتخاب شد و در اختیار خبرگان دانشگاهی قرار داده شد (کریپندوف23، 1980، استرمرش و همکاران24، 2007)، این خبرگان همگی از اساتید دانشگاهی با گرایش مدیریت گردشگری بوده‌اند و تعداد آنها براساس روش گلوله برفی 23 نفر بوده است و با این تعداد از خبرگان، اشباع نظری حاصل شده است، نتایج و طبقه‌بندی‌های آنان به میزان 90 درصد با طبقه‌بندی‌های انجام شده توسط پژوهشگران این مقاله مطابقت داشت.
جدول 2. چارچوب مورد استفاده برای فراروش پژوهش حاضر
شاخص | سطوح | منابع |
تعداد مقالات در هر دوره | فراوانی تعداد مقالات | ایمانی و همکاران، 1397؛ فردوسی و همکاران، 1398؛ صادقی و همکاران، 1394؛ طیبی ابوالحسنی و همکاران، 1398 |
منطقه جغرافیایی مورد مطالعه | شمالی، جنوبی، شرقی، غربی، مرکزی، کل کشور | پژوهشگران |
رویکرد پژوهش | کمی، کیفی، آمیخته | حسینی قصر و همکاران، 1393 |
ادامه جدول 2. چارچوب مورد استفاده برای فراروش پژوهش حاضر
شاخص | سطوح | منابع |
روش تحلیل داده‌ها | معادلات ساختاری، داده‌بنیاد، تحلیل عاملی، رگرسیون، همبستگی، سایر آزمون‌های آماری، سایر روشهای کیفی، تصمیم گیری چند معیاره، روشهای ریاضی، سایر روشهای کمی، ترکیبی از چند روش کمی، ترکیبی از روشهای کمی و کیفی | عزیری و فرهیخته، 1392؛ خواستار و همکاران، 1390؛ محمدنژاد شورکایی و همکاران، 1390 |
ابزار گردآوری اطلاعات | مطالعه کتابخانه‌ای، آزمایش، اسناد و مدارک، پرسشنامه، مصاحبه، ترکیبی از ابزارها، مشاهده | عزیری و فرهیخته، 1392؛ حسینی قصر و همکاران، 1393؛ خواستار و همکاران، 1390؛ محمدنژاد شورکایی و همکاران، 1390 |
روش مورد استفاده | کاربردی، بنیادی، توسعه‌ای، تحلیلی، موردی، تطبیقی | اوندر و بروور، 2013؛ گولراجانی و مولونی، 2012؛ رادشلدرز و لی، 2011 |
حوزه مورد پژوهش | برگرفته از ادبیات: جغرافیای گردشگری، اقتصاد گردشگری، جامعه شناسی، رفتارشناسی، بازاریابی، کسب و کار و کارآفرینی، توسعه پایدار، هتل‌داری، مدیریت مقصد، آینده پژوهی، گردشگری سلامت، گردشگری مذهبی و معنوی، گردشگری ورزشی، آموزش، گردشگری روستایی، زنجیره تامین، مدیریت دانش، فناوری، کشاورزی، سایر | پژوهشگران |
تعداد نویسنده هر مقاله | یک نفر، دو نفر، سه نفر، چهار نفر | رادشلدرز و لی، 2011؛ اوندر و بروور، 2013 |
وابستگی سازمانی نویسنده مسئول مقاله | پیام نور، تهران، تربیت مدرس، شهید بهشتی، علامه طباطبایی، آزاد، اصفهان، جهاد دانشگاهی، مازندران، شیراز، سایر | رادشلدرز و لی، 2011؛ اوندر و بروور، 2013 |
رشته تحصیلی نویسنده مسئول مقاله | دولتی، صنعتی، بازرگانی، منابع انسانی، رفتار سازمانی، جغرافیا و برنامه ریزی شهری، ورزشی، گردشگری و جهانگردی، سایر | ایمانی و همکاران، 1397 |
منبع: یافته‌های پژوهش
یافته‌های تحقیق
طبق یافته‌های پژوهش و همان گونه که در جدول (3) مشاهده می‌شود، از بهار 1395 تا زمستان 1399، تعداد 814 مقاله در 5 نشریه علمی پژوهشی داخلی در حوزه گردشگری به چاپ رسیده است. بیشترین تعداد مقالات طی 5 دوره اخیر یعنی از 1395 الی 1399 مربوط به نشریه گردشگری و توسعه با 219 مقاله چاپ شده بوده است. همان طور که در شکل (2) قابل مشاهده است، روند چاپ مقالات در این نشریات به صورت کلی روندی افزایشی بوده است. نشریه گردشگری شهری در سال 1399 نسبت به سال 1398 روندی نزولی داشته است.
جدول 3. توزیع فراوانی مقاله‌های چاپ شده به تفکیک هر دوره
ردیف | نشریه | دوره مورد بررسی | 1395 | 1396 | 1397 | 1398 | 1399 |
1 | گردشگری و توسعه | 1399-1395 | 26 | 40 | 43 | 45 | 65 |
2 | برنامهریزی و توسعه گردشگری | 1399-1395 | 40 | 28 | 28 | 47 | 49 |
3 | گردشگری شهری | 1399-1395 | 7 | 28 | 40 | 40 | 30 |
4 | مطالعات اجتماعی گردشگری | 1399-1395 | 13 | 14 | 13 | 24 | 24 |
5 | مطالعات مدیریت گردشگری | 1399-1395 | 24 | 24 | 29 | 40 | 53 |
منبع: یافته‌های پژوهش
شکل 2. روند انتشارات مقالات منبع: یافته‌های پژوهش
به لحاظ منطقه جغرافیایی مورد مطالعه و با در نظر گرفتن مجموع مطالعات پنج نشریه، اکثر مطالعات روی مناطق مرکزی و نیمه شمالی صورت پذیرفته‌اند (شکل 3).
جدول 4 هم توزیع فراوانی پژوهش‌ها را بر اساس منطقه جغرافیایی مورد مطالعه به تفکیک مجلات نشان می‌دهد.
شکل 3. پراکندگی جغرافیایی پژوهشهای گردشگری در ایران 1395-1399 منبع: یافته‌های پژوهش
جدول 4. توزیع فراوانی پژوهش‌ها براساس منطقه جغرافیایی مورد مطالعه
ردیف | نشریه | شمالی | جنوبی | شرقی | غربی | مرکزی | کل کشور |
1 | گردشگری و توسعه | 31 | 16 | 9 | 20 | 73 | 70 |
2 | برنامه ریزی و توسعه گردشگری | 50 | 13 | 15 | 15 | 36 | 63 |
3 | گردشگری شهری | 37 | 16 | 11 | 24 | 45 | 12 |
4 | مطالعات اجتماعی گردشگری | 10 | 7 | 15 | 9 | 24 | 23 |
5 | مطالعات مدیریت گردشگری | 17 | 22 | 14 | 12 | 49 | 56 |
منبع: یافته‌های پژوهش
یافته‌ها در خصوص نویسندگان
براساس یافته‌ها، بیشتر مقاله‌ها (42 درصد) توسط پژوهشگران با رشته‌های مختلف به نگارش درآمده است. همچنین 24 درصد از مقالات توسط پژوهشگران رشته جغرافیا و برنامهریزی شهری ارائه شده است. جدول 5 توزیع فراوانی رشته تحصیلی نویسندگان مسئول را نشان می‌دهد.
جدول 5. توزیع فراوانی رشته تحصیلی نویسندگان مسئول مقالات نشریه
ردیف | نشریه | دوره مورد بررسی | دولتی | صنعتی | بازرگانی | جغرافیا و برنامه ریزی شهری | ورزشی | گردشگری و جهانگردی | سایر |
1 | گردشگری و توسعه | 1399-1395 | 2 | 4 | 34 | 36 | 2 | 33 | 108 |
2 | برنامه ریزی و توسعه گردشگری | 1399-1395 | 2 | 2 | 14 | 47 | 5 | 29 | 93 |
3 | گردشگری شهری | 1399-1395 | 0 | 1 | 11 | 84 | 3 | 12 | 34 |
4 | مطالعات اجتماعی گردشگری | 1399-1395 | 2 | 0 | 5 | 9 | 0 | 26 | 46 |
5 | مطالعات مدیریت گردشگری | 1399-1395 | 1 | 5 | 32 | 26 | 3 | 40 | 63 |
منبع: یافته‌های پژوهش
در مورد وابستگی دانشگاهی نویسندگان مسئول، براساس نتایج بدست آمده از تحقیق، نویسندگان سایر دانشگاه 46 درصد، دانشگاه علامه طباطبایی 10 درصد و دانشگاه تهران حدود 9 درصد سهم داشته‌اند (شکل 4). همچنین در خصوص میزان همکاری بین نویسندگان، بیشتر پژوهش‌ها با همکاری سه نفر انجام شده است و پس از ان دو نفر و چهار نفر با هم همکاری داشته‌اند. نتایج در جدول 6 نشان داده شده است.
شکل 4. فراوانی وابستگی دانشگاهی نویسندگان مسئول منبع: یافته‌های پژوهش
جدول 6. فراوانی مقاله‌ها برحسب تعداد نویسندگان همکار
ردیف | نشریه | دوره مورد بررسی | یک نفر | دو نفر | سه نفر | چهار نفر |
1 | گردشگری و توسعه | 1395-1399 | 10 | 63 | 100 | 46 |
2 | برنامهریزی و توسعهگردشگری | 1395-1399 | 19 | 55 | 83 | 35 |
3 | گردشگری شهری | 1395-1399 | 14 | 43 | 64 | 24 |
4 | مطالعات اجتماعی گردشگری | 1395-1399 | 7 | 32 | 34 | 15 |
5 | مطالعات مدیریت گردشگری | 1395-1399 | 7 | 49 | 87 | 27 |
منبع: یافته‌های پژوهش
یافته‌ها در خصوص روش‌شناسی پژوهشهای انجام شده
طبق یافته‌های پژوهش، از مجموع 814 مقاله بررسی شده در 5 نشریه حوزه گردشگری، 348 مقاله از نوع کاربردی، 280 مقاله از نوع توصیفی و 174 مقاله از نوع توسعه‌ای بوده‌اند.
در مورد ترکیب مقالات از حیث صبغه پژوهش (کمی، کیفی، آمیخته) می‌توان گفت از مجموع 814 مقاله حدود 587 مقاله (72 درصد) با رویکرد کمی نوشته شده است که نشان از غلبه رویکرد کمی نسبت به کیفی در پژوهشهای حوزه مدیریت گردشگری دارد. براساس نتایج شکل 5 رویکرد کیفی در رتبه بعدی قرار می‌گیرد و اختلاف ناچیزی با رویکرد آمیحته دارد.
شکل 5. فراوانی مقاله‌ها براساس رویکرد پژوهش منبع: یافته‌های پژوهش
همان طور که در جدول 7 نشان داده شده است در اغلب پژوهش‌ها برای گردآوری داده از پرسشنامه (61 درصد) استفاده شده است که با توجه به سهولت استفاده از پرسشنامه این مورد دور از انتظار نیست. همچنین ترکیبی از روشهای گردآوری داده‌ها، با 17 درصد در رتبه دوم قرار گرفته است.
جدول 7. توزیع فراوانی پژوهش‌ها براساس روش گردآوری داده
ردیف | ابزار گردآوری اطلاعات | تعداد مقاله |
1 | مطالعه کتابخانه‌ای | 30 |
2 | آزمایش | 0 |
3 | مطالعه اسناد و مدارک | 59 |
4 | پرسشنامه | 504 |
5 | مصاحبه | 82 |
6 | ترکیبی از ابزارها | 139 |
7 | مشاهده | 0 |
منبع: یافته‌های پژوهش
روش تحلیل داده‌های بیشتر مقالات، معادلات ساختاری با 19 درصد بوده است. سایر آزمون‌های آماری، سایر روشهای کیفی و ترکیبی ار روشهای کمی و کیفی به ترتیب در رتبه‌های دوم، سوم، چهارم قرار گرفته‌اند (شکل 6).
شکل 6. فراوانی مقاله‌ها براساس روش تحلیل منبع: یافته‌های پژوهش
یافته‌های تحقیق حاضر در مورد پراکندگی موضوعات پژوهشهای گردشگری در ایران حاکی از آن دارد که بیشتر تحقیقات حول موضوع رفتارشناسی در گردشگری (5/15 درصد) انجام گرفتند، مدیریت مقصد (11درصد)، توسعه پایدار و گردشگری (5/9 درصد)، جامعهشناسی گردشگری (6درصد) و اقتصاد گردشگری (5 درصد) به ترتیب رتبه دوم تا پنجم را به خود اختصاص داده‌اند. رفتار مصرف کننده گردشگری در هر کشوری متفاوت است و نیاز است که با توجه به عوامل تعیین کننده زیادی که بر عرضه و تقاضای گردشگری تأثیر می‌گذارد، شناخته شود. با توجه به نتایج می‌توان گفت، ویژگی‌های زیر از جمله اقتضائاتی هستند که تمرکز پژوهشهای گردشگری در ایران را شکل می‌دهد: سابقه تمدنی کهن ایران، وجود اقوام مختلف و فرهنگ غنی کشورمان باعث استقبال پژوهشگران به سمت موضوعات رفتارشناسی و جامعهشناسی گردشگری است علاوه بر این، عامل روانشناختی از جمله عوامل مهم در تجزیه و تحلیل رفتار گردشگری می‌باشد، زیرا مستقیماً با رفتار مصرف کننده گردشگری سروکار دارد. پراکندگی جاذبه‌های گردشگری و تنوع بالای مقاصد گردشگری از جمله عواملی هستند که پژوهشگران مختلف را به سمت پژوهش‌هایی با موضوع مدیریت مقصد نیل می‌دهد. وجود ظرفیت‌های گوناگون در انواع گردشگری و تغییر رویکرد مسئولان در دهه اخیر و اعتقاد به اینکه گسترش گردشگری منافع اقتصادی بیشماری از جمله اشتغال زایی و ... را به همراه دارد باعث می‌شود موضوع اقتصاد گردشگری و توسعه پایدار گردشگری همچنان مورد توجه نویسندگان این حوزه باشد.
جدول 8 پراکندگی موضوعات را به تفکیک نشریات این حوزه نشان می‌دهد. همان طور که مشاهده می‌شود، در سه نشریه: گردشگری و توسعه، مطالعات اجتماعی گردشگری و مطالعات مدیریت گردشگری موضوع رفتارشناسی در گردشگری، و در نشریه گردشگری شهری موضوع توسعه پایدار و گردشگری بیشتر مورد توجه بوده است.
جدول 8. توزیع فراوانی پژوهش‌ها براساس موضوع‌ها
ردیف | موضوعات مقاله | گردشگری و توسعه | برنامه ریزی و توسعه گردشگری | گردشگری شهری | مطالعات اجتماعی گردشگری | مطالعات مدیریت گردشگری |
1 | جغرافیای گردشگری | 13 | 4 | 11 | 0 | 9 |
2 | اقتصاد گردشگری | 18 | 11 | 8 | 3 | 8 |
3 | جامعهشناسی گردشگری | 9 | 11 | 6 | 16 | 9 |
4 | رفتارشناسی در گردشگری | 36 | 28 | 19 | 23 | 22 |
5 | بازاریابی و گردشگری | 10 | 4 | 3 | 2 | 6 |
6 | کسب و کارهای گردشگری و کارآفرینی | 11 | 6 | 1 | 0 | 6 |
7 | توسعه پایدار و گردشگری | 13 | 17 | 32 | 6 | 12 |
8 | هتل‌داری وصنعت مهمان نوازی | 12 | 2 | 0 | 4 | 14 |
ادامه جدول 8. توزیع فراوانی پژوهش‌ها براساس موضوع‌ها
ردیف | موضوعات مقاله | گردشگری و توسعه | برنامهریزی و توسعه گردشگری | گردشگری شهری | مطالعات اجتماعی گردشگری | مطالعات مدیریت گردشگری |
9 | مدیریت مقصد | 20 | 16 | 24 | 8 | 20 |
10 | آینده پژوهی | 3 | 4 | 3 | 2 | 2 |
11 | گردشگری سلامت | 12 | 5 | 4 | 3 | 9 |
12 | گردشگری مذهبی و معنوی | 3 | 7 | 4 | 0 | 9 |
13 | گردشگری ورزشی | 7 | 4 | 5 | 0 | 6 |
14 | آموزش گردشگری | 0 | 2 | 0 | 0 | 0 |
15 | گردشگری روستایی | 7 | 15 | 0 | 3 | 9 |
16 | زنجیره تامین گردشگری | 3 | 1 | 1 | 3 | 1 |
17 | مدیریت دانش | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 |
18 | فناوری در گردشگری | 10 | 9 | 5 | 5 | 6 |
19 | گردشگری کشاورزی | 2 | 5 | 0 | 0 | 2 |
20 | سایر موارد | 29 | 40 | 18 | 10 | 20 |
منبع: یافته‌های پژوهش
نتیجه‌گیری
در این مقاله با رویکرد علم سنجی، تمامی مقالات پنج نشریه برتر حوزه گردشگری که بین دوره های 1395 تا 1399 به چاپ رسیده است، مورد بررسی قرار گرفتند. طبق نتایج پژوهش در بازه زمانی ذکر شده، مجموعا تعداد 814 مقاله به صورت الکترونیکی منتشر شده و روند چاپ مقالات به صورت کلی افزایشی بوده است. مقالات از نظر 10 شاخص از جمله پراکندگی تعداد مقالات در هر سال، رویکرد پژوهش، روش تحلیل داده‌ها، ابزار گردآوری اطلاعات، روش مورد استفاده، حوزه مورد پژوهش، تعداد نویسنده هر مقاله، منطقه جغرافیایی مورد مطالعه، وابستگی سازمانی نویسنده مسئول مقاله و رشته تحصیلی نویسنده مسئول مقاله مورد بررسی قرار گرفتند.
یافته‌های تحقیق حاضر در مورد نویسندگان مسئول حاکی از آن دارد که به طور کلی و با در نظر گرفتن مجموع مقالات 5 نشریه، رشته تحصیلی اکثر آنان جغرافیا و برنامه ریزی شهری (24 درصد) و سپس گردشگری و جهانگردی (17 درصد) بوده است و 42 درصد از نویسندگان گرایش‌شان مشخص نبوده است، بنابراین:
- پیشنهاد می‌شود با توجه به تخصصی بودن حوزه مطالعاتی پنج نشریه که فقط مباحث مدیریت گردشگری را پوشش می‌دهند، مسئولان نشریه‌ها توجه و پیگیری لازم را در اخذ مشخصات کامل نویسندگان از جمله گرایش تحصیلی آنان داشته باشند.
- سه نشریه گردشگری و توسعه، مطالعات مدیریت گردشگری و مطالعات اجتماعی گردشگری نسبت به دو مجله دیگر، به لحاظ استفاده از پتانسیل نویسندگان رشته‌های مختلف بهتر توازن برقرار کرده‌اند و پژوهشگران سه رشته جفرافیا و برنامهریزی شهری، گردشگری و جهانگردی و بازرگانی در چاپ مقالات مشارکت داشته‌اند و لازم است این تناسب ادامه داشته باشد.
- در دو نشریه گردشگری شهری و برنامهریزی و توسعه گردشگری، غلبه پژوهشگران رشته جغرافیا و برنامهریزی شهری مشهود است و لازم است از رشته‌های دیگر مخصوصا نویسندگان با رشته‌های گردشگری و جهانگردی بیشتر استفاده شود.
از نظر توزیع وابستگی سازمانی نویسنده مسئول مجموعا و با در نظر گرفتن پنج نشریه به ترتیب پژوهشگران دانشگاههای علامه طباطبایی، تهران، دانشگاه آزاد و دانشگاه مازندران بیشترین سهم را در چاپ مقالات داشته‌اند. بنابراین:
- پیشنهاد می‌شود تمامی پنج نشریه در استفاده از ظرفیت‌های دانشجویان و اساتید از دانشگاههای مختلف اهتمام بورزند.
- همچنین پیشنهاد می‌گردد سطح دسترسی مخاطبان مجلات ذکر شده از طریق راههای زیر افزایش یابد: اضافه کردن اعضای هیات علمی برتر دیگر دانشگاههای کشور به اعضای هیات تحریریه و همچنین به روزرسانی بانک اطلاعاتی داوران مجله با در نظر گرفتن موقعیت‌های جغرافیایی مختلف.
بر اساس یافته‌های تحقیق حاضر، به لحاظ منطقه جغرافیایی مورد مطالعه اکثر مطالعات روی مناطق مرکزی و نیمه شمالی صورت پذیرفته‌اند. بنابراین:
- پیشنهاد می‌شود مجلات گردشگری و توسعه، گردشگری شهری و مطالعات مدیریت گردشگری که هر سه بیشتر روی مناطق مرکزی کشور متمرکز بوده‌اند پژوهشهای بیشتری روی نیمه‌های شرقی و غربی کشور انجام دهند.
- نشریه مطالعات اجتماعی گردشگری از نظر پراکندگی جغرافیایی پژوهش‌ها نسبتا خوب عمل کرده است ولی مقالات کمتری در مورد استانهای نیمه جنوبی کشور در این نشریه به چاپ رسیده است و لازم است به استانهای جنوبی توجه بیشتری شود.
- مجله برنامهریزی و توسعه گردشگری بیشترین مقالات نیمه شمالی کشور را منتشر کرده است و توصیه می‌شود مطالعات بیشتری روی سایر مناطق و مخصوصا نیمه جنوبی کشور صورت پذیرد.
یافته‌ها در مورد روش‌شناسی پژوهشهای انجام شده حکایت از آن دارد که به صورت کلی و با در نظر گرفتن پنج نشریه، بیشتر تحقیقات انجام شده از نوع کاربردی (42 درصد) و تحلیلی (34 درصد) هستند. در بازه مورد بررسی (بین سالهای 95-99)، به جز مجله گردشگری شهری در سایر نشریات بیشترین مقالات به ترتیب کمی، کیفی و سپس آمیخته هستند که این مورد در نشریه گردشگری شهری به ترتیب کمی، آمیخته و سپس کیفی است. بنابراین:
- پیشنهاد می‌شود در هر پنج نشریه استفاده از روشهای کیفی و آمیخته در اولویت نشریات قرار گیرند البته در روش تحلیل داده‌های کیفی و استفاده از دیگر استراتژی‌های پژوهشهای کیفی، در کنار استراتژی داده‌بنیاد دقت لازم صورت گیرد.
در مورد تحقیقات کمی نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد در قیاس با سایر روشهای کمی، ترکیبی از
چـند روش کمی و تـرکیبی از روش‌هـای کمی و کیفی، استـفاده از معـادلات ساختـاری درصد قـابل
توجهی را به خود اختصاص می‌دهد (19 درصد). بنابراین:
- پیشنهاد می‌شود در پژوهشهای کمی، ترکیبی از چند روش کمی در کنار استفاده از روش معادلات ساختاری و در پژوهشهای کیفی روشهای دیگری علاوه بر استفاده از نظریه داده بنیاد در دستور کار مسئولان مجله قرار گیرد.
ابزار جمع‌آوری اطلاعات بیشتر مقالات، پرسشنامه بوده است (61 درصد) در مقابل مطالعه کتابخانه‌ای (3 درصد) کمترین میزان را به خود اختصاص داده است. بنابراین:
- پیشنهاد می‌گردد با توجه به اینکه مدیریت گردشگری در ایران همچنان نیازمند استخراج تجربیات مدیران این حوزه می‌باشد، استفاده از مصاحبه، مطالعه اسناد و مدارک و مطالعات کتابخانه‌ای در اولویت قرار گیرد.
به طور کلی، موضوعات محوری مورد توجه پژوهشگران پنج نشریه نام برده شده، بیشتر رفتارشناسی در گردشگری (15 درصد)، مدیریت مقصد (10درصد)، توسعه پایدار و گردشگری (9 درصد) و جامعهشناسی گردشگری (6 درصد) بوده‌اند و سایر موضوعات مغفول مانده‌اند. بنابراین:
- به مسئولان هر پنج نشریه پیشنهاد می‌شود این موضوعات را به ترتیب اولویت، در دستور کار پذیرش مقالات قرار دهند: آموزش گردشگری، مدیریت دانش، زنجیره تامین گردشگری و گردشگری کشاورزی.
- به مسئولان نشریه گردشگری و توسعه پیشنهاد می‌شود موضوعات آینده پژوهی و گردشگری مذهبی و معنوی را بیش از گذشته مورد توجه قرار دهند.
- موضوعات هتل‌داری و صنعت مهمان‌نوازی، گردشگری ورزشی، آینده پژوهی، بازاریابی و گردشگری و جغرافیای گردشگری به طور خاص مورد توجه مسئولان نشریه برنامهریزی و توسعه گردشگری قرار گیرند.
- به مسئولان نشریه گردشگری شهری پیشنهاد می‌شود این موضوعات را به ترتیب زیر در اولویت پذیرش قرار دهند: گردشگری روستایی، هتل‌داری و صنعت مهمان‌نوازی، کسبوکارهای گردشگری و کارآفرینی، بازاریابی و گردشگری، آینده پژوهی، گردشگری سلامت، گردشگری مذهبی و معنوی.
- به مسئولان مجله مطالعات اجتماعی گردشگری پیشنهاد می‌شود روی این موضوعات بیشتر متمرکز شوند: جغرافیای گردشگری، کسب و کارهای گردشگری و کارآفرینی، گردشگری مذهبی و معنوی و گردشگری ورزشی.
- به مسئولان نشریه مطالعات مدیریت گردشگری پیشنهاد می‌شود این موضوعات را به ترتیب زیر در اولویت پذیرش قرار دهند: آینده‌پژوهی، بازاریابی و گردشگری، کسبوکارهای گردشگری و کارآفرینی و گردشگری ورزشی.
منابع
اسدی، علیرضا؛ بیات، ناصر (1396). «تحلیل محتوای کیفی گفتمان توسعه گردشگری ادبی در ایران». نشریه گردشگری شهری، 4(1)، 1-14.
آقازاده، هاشم؛ حیدری، علی؛ ضرغام بروجنی، حمید؛ شالبافیان، علی اصغر (1395). «ارائه چارچوبی برای ایجاد ائتلاف در کسبوکارهای گردشگری با رویکرد فراترکیب». گردشگری و توسعه، 5(3)، 24-1.
آقایی، پرویز، رضویان، محمدتقی، سعیدي راد، مجید، خزایی، مصطفی (1394). «تحلیل مولفه‌هاي تاثیرگذار بر رضایتمندي از مقاصد گردشگري (مورد پژوهی: گردشگران شهرستان قروه) »، فصلنامه جغرافیایی فضاي گردشگري، 4(14)، 97-113.
ایمانی، حسين؛ عبدالهزاده، اميرحسين؛ پورعزت، علی اصغر (1397). «تحليل محتوای پژوهشهای فصلنامه مدیریت دولتی دانشگاه تهران». فصلنامه مدیریت دولتی، 10(3)، 387-414).
حسینی قصر، صغري؛ زین آبادي، حسن رضا؛ علیزاده، مرتضی (1393). «تحلیلی بر روش‌شناسی و یافتههاي پژوهشهاي انجام شده در زمینه کارآفرینی و ویژگی اي کارآفرینان». پژوهشهاي مدیریت در ایران، 4(18).
خواستار، حمزه؛ غفاري، رحمان؛ پورعزت، علی اصغر؛ حیدري، الهام (1390). « پژوهشی درباره پایان نامه‌هاي کارشناسی ارشد مدیریت دولتی از حیث موضوع و روش: مورد مطالعه دانشگاه تهران». علوم مدیریت ایران، 6(21).
دربان آستانه، علیرضا؛ رضوانی، محمدرضا؛ مطیعی لنگرودی، سید حسن؛ محمدزاده لاریجانی، فاطمه (1397). «مرور نظامند و فراتحلیل کیفی فرایندهای ارزیابی عملکرد مدیریت زنجیره تامین گردشگری روستایی». گردشگری و توسعه، 7(2)، 149-170.
دهدشتی شاهرخ، زهره (1398). «تحلیلی از 7 سال پژوهشهای فصلنامه برنامهریزی و توسعه گردشگری با استفاده از تکنیک متن‌کاوی». برنامهریزی و توسعه گردشگری، 8(30)، 35-49.
دهدشتی شاهرخ، زهره (1399). «تحلیل ساختار محتوایی فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری با استفاده از تکنیک متن‌کاوی». مطالعات مدیریت گردشگری، 15(50)، 97-127.
زارعی، قاسم؛ محمودی پاچال، زینب (1398). «واکاوی مطالعات گردشگری ایران از بعد موضوعی و روش‌شناختی و ترسیم آینده مطالعات پژوهشی». گردشگری و توسعه، 8(1)، 1-19.
سلطانی نژاد، نیما؛ ایرانی، حمیدرضا؛ سلطانی، مرتضی؛ یزدانی، حمیدرضا (1398). «روند جهانی پژوهش در حوزه کانال‌های توزیع گردشگری: یک تحلیل کتاب سنجی». گردشگری و توسعه، 8(4)، 59-81.
شفیعی، ساناز؛ رجب زاده قطری، علی؛ حسن زاده، علیرضا؛ جهانیان، سعید (1399). «مقاصد گردشگری هوشمند: مرور سیستماتیک تحقیقات با استفاده از رویکرد قیف پارادایم». مطالعات مدیریت گردشگری، 15(49)، 33-62.
صادقی، امیر؛ مشبکی اصفهانی، اصغر؛ کرد نائیج، اسداله؛ خدادادحسنی، سید حمید (1394). «فراروش پژوهشهای مدیریت اسلامی در ایران (مورد مطالعه: مقاله های علمی- پژوهشی 1380 تا 1394)». فصلنامه مدیریت اسلامی، 23(4)، 101-131.
صلاحی کجور، عظیم؛ رضوی، سید محمد حسین؛ امیرنژاد، سعید؛ محمدی، نصرالله؛ تقی پوریان، محمدجواد (1399). «واکاوی عوامل موثر بر گردشگری هوشمند در صنعت ورزش مبتنی برتکنیک فراترکیب». برنامهریزی و توسعه گردشگری، 9(34)، 101-120.
ضیائی، محمود (1399). «مصورسازی شبکه همکاری‌های علمی در پژوهشهای ژئوتوریسم». برنامهریزی و توسعه گردشگری،9(33)، 27-46.
ضیائی، محمود؛ دلشاد، علی؛ تقوی فرد، محمدتقی؛ تاج زاده، نمین؛ ابوالفضل، اردشیر (1399). «چارچوب مفهومی هوشمندی مقصدهای گردشگری شهری با رویکرد فراترکیب». گردشگری و توسعه، 9(1)، 188-213.
طیبی ابوالحسنی، سید امیر حسین؛ دانشور دیلمی، محمدرضا؛ خاشعی ورنامخواستی، وحید (1398). «فراروش تحقیقات دانشگاهی حوزه استراتژی». مطالعات مدیریت راهبردی، 40(1)، 71-105.
عبدالحمید، مهدی؛ اسمعیلی گیوی، محمدرضا؛ باقرزاد سه ساری، سید محمدرضا (1399). «ارائه راهکارهای ارتقاء کیفی تولیدات علمی حوزه مدیریت دولتی در ایران بر مبنای تحلیل محتوای نشریه چشم انداز مدیریت دولتی». چشم انداز مدیریت دولتی، 11(2)، 97-126.
عزیزي، شهریار؛ فرهیخته، فاطمه (1392). «تحلیل محتواي تناظر و فرا روش پایان نامه هاي بازاریابی در دانشگاه هاي منتخب تهران». مدیریت بازرگانی، 5(3)، 105-124.
عظیمی هاشمی، مژگان؛ بستان، زهرا و اصغری، هادی (1396). «مرور نظام مند مقالات پژوهشی در حوزه مطالعات اجتماعی گردشگری، شواهدی از تحلیل محتوای نشریات علمی پژوهشی کشور». مطالعات اجتماعی گردشگری، 9(5)، 57-95.
فاضلی ورزنه، محسن؛ قربی، علی؛ بهمنی، مهدی (1399). «بررسی وضعیت تولیدات علمی ایران در حوزه گردشگری در بین سال های 1998 تا 2017». مطالعات مدیریت گردشگری، 15(51)، 79-110.
فرخی، سجاد؛ نمامیان، فرشید؛ اصغری صارم، علی؛ قبادی، تحفه (1399). «تبیین الگوی توجه بصری در رفتار خرید تکانشگری مشتریان صنعت گردشگری با روش فراترکیب». گردشگری و توسعه، 9(4)، 199-214.
فردوسی، شهرام؛ ملایی، فاطمه؛ حاجی پور، بهمن؛ بابائی فرج آباد، مهدیه (1398). «فراروش پژوهشهای بازاریابی در ایران: بررسی نزدیک بینی در روشها». پژوهشهای مدیریت در ایران، 23(2)، 183-199.
محمد نژاد شورکایی، مجتبی؛ جشنی آرانی، مجتبی؛ یزدانی، حمیدرضا (1390). «فراروش تحقیقات انجام شده در زمینه عوامل مؤثر بر رضایت مشتري تحلیل اسنادي پایان نامه اي کارشناسی ارشد و دکتري دانشگاههاي دولتی تهران». چشم انداز مدیریت بازرگانی، 6(39)، 141-164.
Baldwin, Timothy T, W.H. Bommer, R.S. Rubbin. (2008). Developing Management Skills: What great managers know and Do. Boston: McGraw-Hill.
Bench, S., & Day, T. (2010). The user experience of critical care discharge: a meta-synthesis of qualitative research. International journal of nursing studies, 47(4), 487– 499.
Edwards, M., Davies, M., & Edwards, A. (2009). What are the external influences on information exchange and shared decision-making in healthcare consultations: a meta synthesis of the literature? Patient education and counseling, 75(1), 37– 52.
Gulrajani, N., & Moloney, K. (2012). Globalizing public administration: today's research and tomorrow's agenda. Public Administration Review, 72(1), 78-86.
Koseoglu, M. A., Rahimi, R., Okumus, F., & Liu, J. (2016). Bibliometric studies in tourism. Annals of Tourism Research, 61, 180-198.
Krippendorff, K. (1980). Content analysis: An introduction to its methodology. Beverly Hills: Sage Publications.
Mill, R.C. & Morrison, A.M. (1992): The Tourism System. Englewood Cliffs.
Onder, M., & Brower, R. S. (2013). Public Administration Theory, Research, and Teaching: How Does Turkish Public Administration Differ? Journal of Public Affairs Education, 19(1), 117-139.
Patterson, B., Thorne, S., Calnan, C., & Jillings, C. (2001). Meta-study of qualitative health research: a practical guide to meta-analysis and metasynthesis. California: Sage.
Raadschelders, J. C., & Lee, K. H. (2011). Trends in the study of public administration. Empirical and qualitative observations from Public Administration Review, 2000–2009. Public Administration Review, 71(1), 19-33.
Rahmani, Kamaleddin & Rahmani, samira (2013). Developing a conceptual model of customer loyalty using meta-synthesis. European Online Journal of Natural and Social Sciences.2(2):166-173.
Stremersch, S., Verniers, I., & Verhoef, P. C. (2007). The quest for citations: Drivers of article impact. Journal of Marketing, 71(3), 171–193.
Zhao, S. (1991). Metatheory, Meta method, Meta-Data-Analysis: What, Why, and How? Sociological Perspectives.34(3): 377-390.
Zimmer, lela (2004). Qualitative meta-synthesis: a question of dialoguing with texts. Journal of advanced nursing. March 2006.
[1] . نویسنده مسئول، Email: m.torabi@hormozgan.ac.ir
[2] . Raadschelders and Lee
[3] .Koseoglu et al
[4] . Baldwin et al
[5] . Patterson et al
[6] .Meta-analysis
[7] . Meta-method
[8] . Edwards et al
[9] . Zhao
[10] . Bench & Day
[11] . Zimmer
[12] . Science Direct
[13] . Emerald
[14] . Springer
[15] . Taylor & Francis
[16] . Wiley
[17] . Web of Science
[18] . SAGE
[19] . Library Genesis
[20] . Magiran
[21] . IEEE Explore
[22] . Google Scholar
[23] . Krippendoff
[24] . Stremersch et al